Page 301 - tomas
P. 301
Vaxt da meşə zülməti kimi qəribədi
Öz әcdadlarının ölkәsinә gәlmiş insanda yaranan heyrәtamiz
hiss yaxınlaşan mütlәq yetkinliyin xәbәrdarlığına oxşayır. Elә bil
gәncliyindә ehtirasla qәlbinә can atdığın o namәlum diyara,
sәnin ürәyinin, hәr tәrәfә sәpәlәnmiş yad qardaşlarının, bu
torpağın – uşaqlıq çağlarına mәxsus nağılvarı torpağının, bütün
xalqının bulanıq, gizli tәrәfi olan bir ölkәyә daxil olursan. Dәqiq
tanıyıb-tanımadığını dәrhal bilmәdiyindәn heyrәtlәnmiş halda
elә gördüyün anda o torpağı kәşf elәyirsәn: hәm gerçәkdi, hәm
qәribәdi, әtrafdakı hәr şey dә yuxudakı kimi tanışdı, çünki hәmişә
yuxuda, qarabasmada belә şeylәr baş verir.
Bu nәdi? Sinәndә artıb-çoxalan, qәribә, sakitlәşmәyәn sevinc,
kәdәr nәdi? Deyilmәsi mümkün olmayan bu xatirә, sözә
bürünmәyәn bu tanışlıq partlayışı nәdi? İfadә elәmәk mümkün
deyil. Burada insan nitqi acizdi, yapışmağa bir şey yoxdu, bu
yaddaşın gerçәkliyini nәylәsә әsaslandıra bilmәzsәn. Ona görә
dә ağrıyla dolu olan qürur xurafata sәfehcәsinә itaәti әlә salmaqda
sәrbәstdi. Bununla belә, bu tutqun ölkәni bir anda, ayağın dәyәn
kimi – hәtta sözsüz, dәlil-sübutsuz – tanıyırsan; amma olanımız
budur, yәni bildiyimizi bilirik, biz dә bizik.
Әşi, bu “biz” kimdi axı? Biz çılpaq, çaşqın amerikalılarıq.
Başımız üzәrinә әyilmiş göylәr ucsuz-bucaqsız, bomboşdu,
müxtәlifdilli legionlar da dәstә-dәstә qanımızın cәrәyanında
irәlilәyir. Bu qәribә ortaqlıq, qәfil tanıma hissi, sanki qarayaxa
yuxuların tәlqin elәdiyi yaxın, sürüşkәn xatirәlәr haradan peyda
olur? Bu mәrhәmәtsiz yanğı, bu xәstәhal ehtiras haradan peyda
olur? Meşәnin qalınlığından eşidilәn tutqun-tәntәnәli, şәffaf-
sehrli musiqi haradan peyda olur? Necә oldu ki, bu amerikalı
oğlan yad ölkәni görәn kimi tanıdı?
Necә oldu ki, alman şәhәrciyindәki ilk axşamından heç vaxt
eşitmәdiyi dili anlamağa başladı? Dәrhal da danışdı. Yad dildә, o
dili bilmәdәn, amma möcüzәli arqoların (nә bizim, nә sizin)
möcüzәli kömәyilә, az qala, dilin ruhunu tәcәssüm etdirәcәk
qәdәr dәqiq – söylәnәn sözlәrin yox, dilin özünün – istәdiyini
söylәdi. O, öz-özünә, düşünüb-daşınmadan icad olundu, anlayışsa
dәrhal yarandı; bu cür tәrzdә dә dil onu danışan kәslәrin hamısına
anlaşıqlı olurdu.
301
Öz әcdadlarının ölkәsinә gәlmiş insanda yaranan heyrәtamiz
hiss yaxınlaşan mütlәq yetkinliyin xәbәrdarlığına oxşayır. Elә bil
gәncliyindә ehtirasla qәlbinә can atdığın o namәlum diyara,
sәnin ürәyinin, hәr tәrәfә sәpәlәnmiş yad qardaşlarının, bu
torpağın – uşaqlıq çağlarına mәxsus nağılvarı torpağının, bütün
xalqının bulanıq, gizli tәrәfi olan bir ölkәyә daxil olursan. Dәqiq
tanıyıb-tanımadığını dәrhal bilmәdiyindәn heyrәtlәnmiş halda
elә gördüyün anda o torpağı kәşf elәyirsәn: hәm gerçәkdi, hәm
qәribәdi, әtrafdakı hәr şey dә yuxudakı kimi tanışdı, çünki hәmişә
yuxuda, qarabasmada belә şeylәr baş verir.
Bu nәdi? Sinәndә artıb-çoxalan, qәribә, sakitlәşmәyәn sevinc,
kәdәr nәdi? Deyilmәsi mümkün olmayan bu xatirә, sözә
bürünmәyәn bu tanışlıq partlayışı nәdi? İfadә elәmәk mümkün
deyil. Burada insan nitqi acizdi, yapışmağa bir şey yoxdu, bu
yaddaşın gerçәkliyini nәylәsә әsaslandıra bilmәzsәn. Ona görә
dә ağrıyla dolu olan qürur xurafata sәfehcәsinә itaәti әlә salmaqda
sәrbәstdi. Bununla belә, bu tutqun ölkәni bir anda, ayağın dәyәn
kimi – hәtta sözsüz, dәlil-sübutsuz – tanıyırsan; amma olanımız
budur, yәni bildiyimizi bilirik, biz dә bizik.
Әşi, bu “biz” kimdi axı? Biz çılpaq, çaşqın amerikalılarıq.
Başımız üzәrinә әyilmiş göylәr ucsuz-bucaqsız, bomboşdu,
müxtәlifdilli legionlar da dәstә-dәstә qanımızın cәrәyanında
irәlilәyir. Bu qәribә ortaqlıq, qәfil tanıma hissi, sanki qarayaxa
yuxuların tәlqin elәdiyi yaxın, sürüşkәn xatirәlәr haradan peyda
olur? Bu mәrhәmәtsiz yanğı, bu xәstәhal ehtiras haradan peyda
olur? Meşәnin qalınlığından eşidilәn tutqun-tәntәnәli, şәffaf-
sehrli musiqi haradan peyda olur? Necә oldu ki, bu amerikalı
oğlan yad ölkәni görәn kimi tanıdı?
Necә oldu ki, alman şәhәrciyindәki ilk axşamından heç vaxt
eşitmәdiyi dili anlamağa başladı? Dәrhal da danışdı. Yad dildә, o
dili bilmәdәn, amma möcüzәli arqoların (nә bizim, nә sizin)
möcüzәli kömәyilә, az qala, dilin ruhunu tәcәssüm etdirәcәk
qәdәr dәqiq – söylәnәn sözlәrin yox, dilin özünün – istәdiyini
söylәdi. O, öz-özünә, düşünüb-daşınmadan icad olundu, anlayışsa
dәrhal yarandı; bu cür tәrzdә dә dil onu danışan kәslәrin hamısına
anlaşıqlı olurdu.
301
