Page 326 - pryaxin
P. 326
rgi Pryaxin
yaxına buraxmırdılar – ancaq kәdәrlә musiqi birlәşәndә göyә
uşaq sәslәri yüksәlirdi. Sanki yalquzaqlar dövrә vurub od püskürәn –
bir belә içәndәn sonra! – ağızlarını açmışdılar, boyunlarını uzadıb
dişlәrini qıcamışdılar, onların bәtnindә oxuyan, ulayan isә yalquzaq
balaları idi. Yaralı heyvanlar. Uşaqlar. Az qala mәlәklәr.
Bundan sonra naziri, mavzoleydәki kimi otaqda tәntәnәli
şәkildә uzadıb alnına isti, quru dәsmal qoyaraq iki gün müalicә
elәyirdilәr. Üçüncü gün Georgi Panteleyeviç әmәlli-başlı müalicә
olunmuş naziri, qızardılan qazın әtrafına almalar düzürmüş kimi
pay-püşklә sanatoriyanın elә hәmin nomenklatura “Volqa”sında
geri, mәdәn sularına yola salırdı. Sizsә deyirsiniz, tәkcә cinayәtkarlar
cinayәt elәdiklәri yerә qayıdırlar. Demә, qurbanlar da hәmçinin.
Buxarlanıb yox olmuş Şәrqdәn kәnddә xatirә kimi yalnız
yetim mәzarlar, onillәrlә tamamilә ruslaşmış, görkәmlәrinә öyrәşә
bilmәdiyimiz qocalar qalmadı. İki milli icmanın sıx yaşamasından,
hәtta üçüncü dil dә yarandı. Bizim kәnddәn başqa, heç harda
eşitmәdiyim hәmin dildәn bәzi sözlәri hәlә dә xatırlayıram.
Mәsәlәn, bizdә hәlә dә “cır-cındır” yox, “şardıki” deyirlәr. Köhnә-
köşkül, şey-şüy – bizim dildә elә şardıkidir. Ya da rus dilindә
“güc” mәnasını verәn “darman” sözü. “Darman varsa, ağıl lazım
deyil” – bizdә bu atalar sözünü mәhz belә ifadә elәyirlәr. Heç
yerdә eşitmәdiyim bir sözü dә xatırlayıram, doğrudu, sonralar
tarixi әdәbiyyatda iki dәfә rastlaşmışam. Rus olmayanlara bizdә
“sard” deyirdilәr. Nә çuçmek, nә azәri, nә başqa bir şey – ancaq
s a r d. Heç bir düşmәnçilik çaları olmasa da, nәsә pis, mәşum bir
söz kimi sәslәnirdi. Sonralar bildim ki, sardlar qәdimdә Ön
Asiyada mәskunlaşan xalq olub. Hәtta bu adda qәdim şәhәr dә
var imiş. “Sard” – onlara yad, yabançı olan slavyan torpağında
öz insani lәyaqәtlәrinin tәsdiqi kimi köklәrini, Allah bilir, hansı
dәrinliklәrә bağlayan köçәrilәr bu sözü, bәlkә dә, Fәrqanә
vadisindәn gәtirmişdi? Ya bәlkә, tabu kimi qәdim, nadir, vahimәli
çaları olan bu nәsil-tayfa adını çağırılmamış, özlәri kimi başıbәlalı
bu xalqa elә mәnim yerlilәrim yapışdırmışdı? Әgәr yerlilәrimdisә,
onda belә bir sözün olduğunu özlәri hardan bilirdilәr? Çәtin ki,
kitablardan bilәydilәr – çox ehtimal, bu söz öz qaranlıq keçmişlә-
rindәn, qan yaddaşından vә әsrlәrlә davam edәn düşmәnçilikdәn
gәlirdi. S a r d ...
326
yaxına buraxmırdılar – ancaq kәdәrlә musiqi birlәşәndә göyә
uşaq sәslәri yüksәlirdi. Sanki yalquzaqlar dövrә vurub od püskürәn –
bir belә içәndәn sonra! – ağızlarını açmışdılar, boyunlarını uzadıb
dişlәrini qıcamışdılar, onların bәtnindә oxuyan, ulayan isә yalquzaq
balaları idi. Yaralı heyvanlar. Uşaqlar. Az qala mәlәklәr.
Bundan sonra naziri, mavzoleydәki kimi otaqda tәntәnәli
şәkildә uzadıb alnına isti, quru dәsmal qoyaraq iki gün müalicә
elәyirdilәr. Üçüncü gün Georgi Panteleyeviç әmәlli-başlı müalicә
olunmuş naziri, qızardılan qazın әtrafına almalar düzürmüş kimi
pay-püşklә sanatoriyanın elә hәmin nomenklatura “Volqa”sında
geri, mәdәn sularına yola salırdı. Sizsә deyirsiniz, tәkcә cinayәtkarlar
cinayәt elәdiklәri yerә qayıdırlar. Demә, qurbanlar da hәmçinin.
Buxarlanıb yox olmuş Şәrqdәn kәnddә xatirә kimi yalnız
yetim mәzarlar, onillәrlә tamamilә ruslaşmış, görkәmlәrinә öyrәşә
bilmәdiyimiz qocalar qalmadı. İki milli icmanın sıx yaşamasından,
hәtta üçüncü dil dә yarandı. Bizim kәnddәn başqa, heç harda
eşitmәdiyim hәmin dildәn bәzi sözlәri hәlә dә xatırlayıram.
Mәsәlәn, bizdә hәlә dә “cır-cındır” yox, “şardıki” deyirlәr. Köhnә-
köşkül, şey-şüy – bizim dildә elә şardıkidir. Ya da rus dilindә
“güc” mәnasını verәn “darman” sözü. “Darman varsa, ağıl lazım
deyil” – bizdә bu atalar sözünü mәhz belә ifadә elәyirlәr. Heç
yerdә eşitmәdiyim bir sözü dә xatırlayıram, doğrudu, sonralar
tarixi әdәbiyyatda iki dәfә rastlaşmışam. Rus olmayanlara bizdә
“sard” deyirdilәr. Nә çuçmek, nә azәri, nә başqa bir şey – ancaq
s a r d. Heç bir düşmәnçilik çaları olmasa da, nәsә pis, mәşum bir
söz kimi sәslәnirdi. Sonralar bildim ki, sardlar qәdimdә Ön
Asiyada mәskunlaşan xalq olub. Hәtta bu adda qәdim şәhәr dә
var imiş. “Sard” – onlara yad, yabançı olan slavyan torpağında
öz insani lәyaqәtlәrinin tәsdiqi kimi köklәrini, Allah bilir, hansı
dәrinliklәrә bağlayan köçәrilәr bu sözü, bәlkә dә, Fәrqanә
vadisindәn gәtirmişdi? Ya bәlkә, tabu kimi qәdim, nadir, vahimәli
çaları olan bu nәsil-tayfa adını çağırılmamış, özlәri kimi başıbәlalı
bu xalqa elә mәnim yerlilәrim yapışdırmışdı? Әgәr yerlilәrimdisә,
onda belә bir sözün olduğunu özlәri hardan bilirdilәr? Çәtin ki,
kitablardan bilәydilәr – çox ehtimal, bu söz öz qaranlıq keçmişlә-
rindәn, qan yaddaşından vә әsrlәrlә davam edәn düşmәnçilikdәn
gәlirdi. S a r d ...
326
