Page 24 - orfoqrafiya_lugeti

ilə nitqin sintaksisə tabe stilistik maneraları arasında zamanın çağırışları
ilə səsləşən elə prinsiplər və ya qaydalar müəyyən edir ki, ana dilinin
sözlərini bütün miqyası ilə siyahıya almağa çalışan (eyni zamanda bu
siyahının az-çox mükəmməlliyinə həmişə şübhə ilə yanaşan) tərtibçi
həmin prinsiplərə və ya qaydalara sadəcə əməl etməklə kifayətlənməməli,
eyni zamanda onları idarə etməyin elə nümunələrini verməlidir ki, bu və
ya digər xalqın lüğətini tərtib etmək kimi, əslində, texniki iş təsəvvürü
yaradan bir fəaliyyəti sözün həqiqi mənasında yaradıcılıq işi səviyyəsinə
yüksəltmiş olsun.

* * *
Azərbaycan dilinin yeni orfoqrafiya lüğəti, artıq qeyd etdiyimiz kimi,
XX əsrin 20-ci illərindən başlayan ardıcıl lüğət yaradıcılığı axtarışlarının
ənənəsinə əsaslanır ki, həmin ənənəni professor Bəkir Çobanzadə başda
AZƏRBAYCAN DİLİNİN ORFOQRAFİYA LÜĞƏTİ
olmaqla Azərbaycan dilçiliyini yaradanlar qoymuşlar.
Azərbaycan Dövlət Tərcümə Mərkəzinin nəşr etdiyi “Azərbaycan
dilinin orfoqrafiya lüğəti”nin ön sözündə tərtibçi-müəllif Afaq Məsud
sözügedən ənənənin taleyi barəsində yazır: “Orfoqrafiya lüğətçiliyi
tariximizə nəzər saldıqda dilimizin söz ehtiyatını, düzgün yazılış qaydalarını
müəyyən edən ilk orfoqrafik vəsaitin 1929-cu ildə latın əlifbasında işıq
üzü görmüş “İmla lüğəti” (müəllifi: V.Xuluflu) olduğunu, nəşrin 1940,
1960, 1975-ci illərdə genişləndirilərək kiril əlifbasında, 2004, 2013-cü
illərdə yenidən latın əlifbasında (“Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”
– Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu) çap
edildiyini, növbəti nəşrlərdə söz ehtiyatının ilkin olaraq müəyyən edilmiş
20 000-dən dilin inkişaf prosesi üzrə 50 000-ə, sonrakı nəşrlərdə 75 000-ə
yüksəldiyini, beşinci və altıncı nəşrlərdə isə əvvəl 90 000-ə, daha sonra
110 000-ə çatdırıldığını izləmiş oluruq”.
Müəllif tamamilə haqlı olaraq orfoqrafiya lüğətlərində xüsusilə son
illər həcm artımının dilin leksikonunda gedən qanunauyğun proseslərlə
bağlı olma dı ğını göstərir:
“İlk baxışdan 90 illik lüğətçilik tarixini əhatə edən bu statistika ana
dilimizin lüğət tərkibinin həyat axarıyla dövrün tələblərinə uyğun
zənginləşməsi, müxtəlif funksional üslub sahələri üzrə zəruri leksik ifadə
imkanları qazanması səbəbindən irəli gələn təbii söz artımı prosesi
təəssüratını yaratsa da, son lüğətlər üzərində təhlil və araşdırma işlərinə
başlayarkən mənzərənin heç də göründüyü kimi olmadığı, xüsusilə son
nəşrlərdə izlənən bu aktiv artım tempinin dilimizin aşınmasına, milli-

24