Page 14 - orfoqrafiya_lugeti

nümayəndəlik və şirkətlərdə Azərbaycan dilinin işlənməsi yarıtmaz
vəziyyətdədir...”
Sovet dövrü ilə müqayisədə Azərbaycan dilçiliyinin irəli getmək
əvəzinə, geri qalması barədə narahatlıq ifadə olunması, əlbəttə, o illərdəki
kimi bu gün də az düşündürücü deyil:
“Azərbaycanda nitq mədəniyyəti məsələlərinin tədqiqinə və
nizamlanmasına kəskin ehtiyac duyulur. Azərbaycan dilinin tətbiq dairəsi
bəzən süni olaraq məh dud laşdırılır. Rəsmi və elmi üslubun vəziyyəti heç
də ürəkaçan deyildir. Azərbaycan dilinin orfoqrafik, izahlı, terminoloji
və sair lüğətlərinin yenidən latın qra fikası ilə hazırlanıb çap olunması,
ikidilli tərcümə lüğətlərinin tərtibi və nəşri məsələləri yubadılır”.
Fərmanda dövrün Azərbaycan dili ilə bilavasitə bağlı olan ən aktual
probleminə geniş yer ayrılması, şübhəsiz ki, təbii idi. Yüz illər boyu
istifadə edilmiş ərəb əlifbasını xüsusilə XIX əsrdən etibarən Azərbaycanın
AZƏRBAYCAN DİLİNİN ORFOQRAFİYA LÜĞƏTİ
görkəmli ziyalıları artıq kəskin şəkildə tənqid eləməyə başlamışdılar.
Odur ki, XX əsrin 20-ci illərində yalnız Azərbaycanda deyil, bütün türk
dünyasında latın əsaslı əlifbaya keçid prosesi kifayət qədər uğurla başa
çatdı. Lakin 30-cu illərin sonlarında sovet rejimi türk xalqlarını məcbur
elədi ki, latından kirilə keçsinlər. Əlifbanın bu cür tez-tez dəyişməsi isə
nəsillər arasındakı əlaqələrin qırılmasına gətirib çıxarmaya bilməzdi.
Bununla belə, etiraf etmək lazımdır ki, artıq müstəqilliyinə qovuşmuş
türk xalqlarının, o cümlədən azərbaycanlıların latına qayıdışı bir sıra
baxımlardan zəruri idi. Və odur ki, Azərbaycan Prezidentinin fərmanında
deyilir:
“Latın qrafikasının bərpa olunması barədə qanun qəbul edilməsindən
on ilə yaxın bir müddət keçməsinə baxmayaraq, onun həyata keçirilməsi
olduqca ləng gedir”.
Mövcud vəziyyət bundan ibarət idi ki, latın əlifbasına keçidin on ilə
qədər uzanması cəmiyyətdə müəyyən çaşqınlıqlar yaradır, destruktiv
qüvvələr həmin çaşqınlığı daha da gücləndirmək üçün bəzi şayiələr
yayırdılar. Onlar Azərbaycanın nəinki kirilə, hətta ərəb əlifbasına qayıda
biləcəyi barədə danışmaqla xalqa siyasi hakimiyyətin guya dayanıqsız
olduğu, gah bu, gah da digər oriyentasiyaya meyil etdiyi təsəvvürünü
təlqin eləməyə çalışırdılar. Ölkə başçısı isə millətin, dövlətin taleyi ilə
bağlı hər hansı məsələnin tədricən həll olunması tərəfdarı idi. Təcrübəli
siyasi xadim yaxşı bilirdi ki, əlifba kimi strateji məsələdə tələsmək də
gecikmək qədər təhlükəlidir... Proses ən mobil sahə olan təhsildən – orta
məktəblərdən başlamışdı, get-gedə dövlət idarələrini, kütləvi informasiya

14