Page 79 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 79
79
Torpaq necә әmәlә gәlib?
Ə gәr planetimizin sәthi torpaqla ağac toxumları düşür, onlar cücәrir vә öz
örtülü olmasaydı, insan orada köküylә qayanın çatını genişlәndirәrәk
yaşaya bilmәzdi. Torpaqsız bit- onu dağıdır. Bu dağıdıcı fәaliyyәtin
kilәr olmaz, insanlar vә başqa canlılar nöqtәsini özüylә qum gәtirәn külәklәr
özlәrinә qida tapa bilmәzdi. qoyur.
Torpaq elә yüngül, tozşәkilli örtükdür
ki, onda bitki әmәlә gәlir. Onun tәrkibindә Lakin bu, torpağın yaranması prosesinin
xırda daşlar, bitki vә heyvan qalıqları var. yalnız başlanğıcıdır. Əsl torpağın әmәlә
Xırda daşlar qabaqlar iri qayalar imiş, bitki gәlmәsi üçün qum, yaxud xırda qaya
vә heyvan qalıqları isә bir zamanlar canlı hissәciklәrinә “humus” әlavә olunmalıdır.
bitkilәr, canlı heyvanlar olub. Bәs humus özü nәdir? Humus bitki vә
Ən sәrt qayalar da zaman keçdikcә heyvan qalıqlarından әmәlә gәlәn üzvi
dağılıb yox olur. Qaya süxurlarının kütlәdir.
“aşınması” daimi baş verәn bir prosesdir.
Buzlaqlar qayaları, dağları mәhv edәrәk Bakteriyaların fәaliyyәti nәticәsindә
özlәriylә bir dünya dağ süxuru gәtirir. demәk olar ki, bütün bitki vә heyvan
Su tәrkibindәki kimyәvi elementlәrlә qalıqları sonda torpağa çevrilir. Bakteriyalar
bir yerdә bәzi dağ süxurlarını yuyub apara, onları çürüdür, torpağın mәhsuldarlığını
özündә hәll edә bilir. Temperatur dәyiş- artırır. Soxulcanlar vә başqa hәşәratlar da
kәnliyi dә dağların dağılmasına xidmәt torpağı zәnginlәşdirir. Torpağın üst qatı
edir. Qızıb-soyumaqdan qayalarda çatlar onun әn mәhsuldar hissәsidir. Üst qatda
yaranır. Onlara su düşür. Hәmin sular humus lap çox olur. Onun dalınca gәlәn
donub genişlәnәrkәn qayanı daha çox qat “torpaqaltı qat” adlanır ki, әsasәn qaya
dağıdır. Hә a bitki köklәri belә qayaları süxurlarının qalıqlarından ibarәtdir. Daha
dağıda bilir. Dağ süxurlarının çatlarına aşağıda isә “tәmәl süxurlar” qәrar tutur.
Torpaq necә әmәlә gәlib?
Ə gәr planetimizin sәthi torpaqla ağac toxumları düşür, onlar cücәrir vә öz
örtülü olmasaydı, insan orada köküylә qayanın çatını genişlәndirәrәk
yaşaya bilmәzdi. Torpaqsız bit- onu dağıdır. Bu dağıdıcı fәaliyyәtin
kilәr olmaz, insanlar vә başqa canlılar nöqtәsini özüylә qum gәtirәn külәklәr
özlәrinә qida tapa bilmәzdi. qoyur.
Torpaq elә yüngül, tozşәkilli örtükdür
ki, onda bitki әmәlә gәlir. Onun tәrkibindә Lakin bu, torpağın yaranması prosesinin
xırda daşlar, bitki vә heyvan qalıqları var. yalnız başlanğıcıdır. Əsl torpağın әmәlә
Xırda daşlar qabaqlar iri qayalar imiş, bitki gәlmәsi üçün qum, yaxud xırda qaya
vә heyvan qalıqları isә bir zamanlar canlı hissәciklәrinә “humus” әlavә olunmalıdır.
bitkilәr, canlı heyvanlar olub. Bәs humus özü nәdir? Humus bitki vә
Ən sәrt qayalar da zaman keçdikcә heyvan qalıqlarından әmәlә gәlәn üzvi
dağılıb yox olur. Qaya süxurlarının kütlәdir.
“aşınması” daimi baş verәn bir prosesdir.
Buzlaqlar qayaları, dağları mәhv edәrәk Bakteriyaların fәaliyyәti nәticәsindә
özlәriylә bir dünya dağ süxuru gәtirir. demәk olar ki, bütün bitki vә heyvan
Su tәrkibindәki kimyәvi elementlәrlә qalıqları sonda torpağa çevrilir. Bakteriyalar
bir yerdә bәzi dağ süxurlarını yuyub apara, onları çürüdür, torpağın mәhsuldarlığını
özündә hәll edә bilir. Temperatur dәyiş- artırır. Soxulcanlar vә başqa hәşәratlar da
kәnliyi dә dağların dağılmasına xidmәt torpağı zәnginlәşdirir. Torpağın üst qatı
edir. Qızıb-soyumaqdan qayalarda çatlar onun әn mәhsuldar hissәsidir. Üst qatda
yaranır. Onlara su düşür. Hәmin sular humus lap çox olur. Onun dalınca gәlәn
donub genişlәnәrkәn qayanı daha çox qat “torpaqaltı qat” adlanır ki, әsasәn qaya
dağıdır. Hә a bitki köklәri belә qayaları süxurlarının qalıqlarından ibarәtdir. Daha
dağıda bilir. Dağ süxurlarının çatlarına aşağıda isә “tәmәl süxurlar” qәrar tutur.
