Page 75 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 75
75
Obyektlәr kosmosda necә hәrәkәt edir?
C azibә qüvvәsi – bütün Kainatda qanununu kәşf etdi. Qanunun әsas
obyektlәri bir-birinә cәzb edәn müddәası bu idi ki, cәzb olunan әşyalardan
qüvvә odur. Bu hәmin o qüvvә- birinin kütlәsi (yәni ondakı maddәnin
dir ki, kosmik obyektlәri Yerә tәrәf hәrәkәtә miqdarı) iki dәfә artırsa, cazibә qüvvәsi
mәcbur edir. dә iki dәfә artmış olur; lakin әgәr әşyalar
Cazibә qüvvәsini ölçmәk üçün ilk arasındakı mәsafә iki dәfә böyüsә, cazibә
cәhdlәr yalnız Qalileo Qalileyin (1534- qüvvәsi ilkin vәziyyәtdәkinin dörddәn
1642) zamanında olmuşdu. Hәmin biri qәdәr olacaq.
zamanadәk elә hesab edirdilәr ki, düşәn
cismin Yer sәthinә dәydiyi sürәt yalnız Daha sonra Albert Eynşteyn belә bir
hәmin o obyektin çәkisindәn asılıdır. vacib suala cavab tapmağa çalışdı: “Cazibә
Qaliley cazibәnin “qüvvәsini” araşdır- nәdir?” Vә isbat etdi ki, mәkan-zamanın
maq üçün İtaliyanın Piza şәhәrindәki maili dörd ölçüsü olur. Bu çox mürәkkәb
qüllәdәn müxtәlif ağırlıqda olan әşyaları nәzәriyyәdir vә onu dәrk etmәk üçün
yerә atırdı. Bu minvalla sübut edә bildi ki, dәrin elmi biliklәrә ehtiyac duyulur. Onun
eyni anda aşağı atılan ağır vә yüngül sonuncu nәzәriyyәsinә görә cazibә sahәsi
әşyalar Yer sәthinә eyni zamanda çatır. әsasәn elektrik, maqnit vә elektromaqnit
O, yamacla bir şarı diyirlәdәrәk sahәlәriylә әlaqәdardır. Lakin burada vacib
müәyyәn vaxt әrzindә şarın yetişdiyi yeri bir mәqamı da qeyd etmәk lazımdır:
dәqiq qeyd edirdi. Qaliley kәşf etdi ki, indiyәdәk cazibәnin hamını razı salacaq
şarın sürәtinin artması onun hәrәkәt elәdiyi tәyinini vermәk kimsәyә nәsib olmayıb.
vaxtla düz mütәnasibdir. Bu o demәk idi
ki, ikinci saniyәnin sonunda şar birinci Buna baxmayaraq, bizә bәllidir ki, cazibә
saniyәnin sonuna nisbәtәn iki dәfә sürәtlә nәticәsindә sürәt artımı hәr sonrakı
diyirlәnir; üçüncü saniyәdә isә üç dәfә... saniyәdә 10 metr olur. Birinci saniyәnin
Alim hәm dә bunu hesablamışdı ki, sonunda düşmә sürәti 10; ikincidә 20 vә
şarın qәt etdiyi mәsafә onun hәrәkәtinә sairә. Əgәr birinci saniyәnin sonunda düşәn
sәrf olunan vaxtın kvadratına mütәnasibdir әşya 5 metr mәsafә qәt edәcәksә, ikinci
(hәr hansı bir rәqәmin kvadratı onu özünә saniyәnin sonunda bu göstәrici artıq 20,
vuranda alınır), yәni ikinci saniyәnin so- üçüncünün sonunda isә 45 metr tәşkil
nunda şarın qәt etdiyi mәsafә birinci sani- edәcәk.
yәnin sonundakından dörd dәfә çox;
üçüncü saniyәnin sonunda isә doqquz
dәfә çox olur.
İsaak Nyuton isә cazibә sahәsindәki
ilkin tәdqiqatları davam etdirdi. O belә
bir mülahizә yürütdü ki, әşyanı Yerә cәzb
edәn qüvvә Yerlә әşya arasındakı mәsafә
artdıqca azalır. Belәliklә, uzun sınaqlar vә
müşahidәlәr nәticәsindә Nyuton Cazibә
Obyektlәr kosmosda necә hәrәkәt edir?
C azibә qüvvәsi – bütün Kainatda qanununu kәşf etdi. Qanunun әsas
obyektlәri bir-birinә cәzb edәn müddәası bu idi ki, cәzb olunan әşyalardan
qüvvә odur. Bu hәmin o qüvvә- birinin kütlәsi (yәni ondakı maddәnin
dir ki, kosmik obyektlәri Yerә tәrәf hәrәkәtә miqdarı) iki dәfә artırsa, cazibә qüvvәsi
mәcbur edir. dә iki dәfә artmış olur; lakin әgәr әşyalar
Cazibә qüvvәsini ölçmәk üçün ilk arasındakı mәsafә iki dәfә böyüsә, cazibә
cәhdlәr yalnız Qalileo Qalileyin (1534- qüvvәsi ilkin vәziyyәtdәkinin dörddәn
1642) zamanında olmuşdu. Hәmin biri qәdәr olacaq.
zamanadәk elә hesab edirdilәr ki, düşәn
cismin Yer sәthinә dәydiyi sürәt yalnız Daha sonra Albert Eynşteyn belә bir
hәmin o obyektin çәkisindәn asılıdır. vacib suala cavab tapmağa çalışdı: “Cazibә
Qaliley cazibәnin “qüvvәsini” araşdır- nәdir?” Vә isbat etdi ki, mәkan-zamanın
maq üçün İtaliyanın Piza şәhәrindәki maili dörd ölçüsü olur. Bu çox mürәkkәb
qüllәdәn müxtәlif ağırlıqda olan әşyaları nәzәriyyәdir vә onu dәrk etmәk üçün
yerә atırdı. Bu minvalla sübut edә bildi ki, dәrin elmi biliklәrә ehtiyac duyulur. Onun
eyni anda aşağı atılan ağır vә yüngül sonuncu nәzәriyyәsinә görә cazibә sahәsi
әşyalar Yer sәthinә eyni zamanda çatır. әsasәn elektrik, maqnit vә elektromaqnit
O, yamacla bir şarı diyirlәdәrәk sahәlәriylә әlaqәdardır. Lakin burada vacib
müәyyәn vaxt әrzindә şarın yetişdiyi yeri bir mәqamı da qeyd etmәk lazımdır:
dәqiq qeyd edirdi. Qaliley kәşf etdi ki, indiyәdәk cazibәnin hamını razı salacaq
şarın sürәtinin artması onun hәrәkәt elәdiyi tәyinini vermәk kimsәyә nәsib olmayıb.
vaxtla düz mütәnasibdir. Bu o demәk idi
ki, ikinci saniyәnin sonunda şar birinci Buna baxmayaraq, bizә bәllidir ki, cazibә
saniyәnin sonuna nisbәtәn iki dәfә sürәtlә nәticәsindә sürәt artımı hәr sonrakı
diyirlәnir; üçüncü saniyәdә isә üç dәfә... saniyәdә 10 metr olur. Birinci saniyәnin
Alim hәm dә bunu hesablamışdı ki, sonunda düşmә sürәti 10; ikincidә 20 vә
şarın qәt etdiyi mәsafә onun hәrәkәtinә sairә. Əgәr birinci saniyәnin sonunda düşәn
sәrf olunan vaxtın kvadratına mütәnasibdir әşya 5 metr mәsafә qәt edәcәksә, ikinci
(hәr hansı bir rәqәmin kvadratı onu özünә saniyәnin sonunda bu göstәrici artıq 20,
vuranda alınır), yәni ikinci saniyәnin so- üçüncünün sonunda isә 45 metr tәşkil
nunda şarın qәt etdiyi mәsafә birinci sani- edәcәk.
yәnin sonundakından dörd dәfә çox;
üçüncü saniyәnin sonunda isә doqquz
dәfә çox olur.
İsaak Nyuton isә cazibә sahәsindәki
ilkin tәdqiqatları davam etdirdi. O belә
bir mülahizә yürütdü ki, әşyanı Yerә cәzb
edәn qüvvә Yerlә әşya arasındakı mәsafә
artdıqca azalır. Belәliklә, uzun sınaqlar vә
müşahidәlәr nәticәsindә Nyuton Cazibә
