Page 36 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 36
Niyә vulkanlar yalnız bәzi әrazilәrdә olur?
Nyu-York, London, yaxud Paris kimi ki, bütün süxurlar (burada istilik 1000 –
şәhәrlәrdә vulkan yoxdur vә çәtin ki, 1100 dәrәcәyә çatır) әrimiş vәziyyәtdә
gәlәcәkdә dә әmәlә gәlә bilә. Lakin Yer olur.
kürәsinin bәzi rayonlarında bir yox, eyni
zamanda, hә a bir neçә vulkan olur. Dağ süxuru әriyәndә onun hәcmi
artdığından daha çox yerә ehtiyac yaranır.
Mәrkәzi Amerikanın Sakit okean Planetimizin bәzi rayonlarında dağ
sahillәri yer üzündә vulkanik fәaliyyәtin sistemlәri o qәdәr dә qәdim deyil (yәni
әn aktiv yerlәrindәndir. Hәqiqәtәn dә, cәmi bir neçә min il qabaq yaranıb). Bu
aktiv vulkanların üçdә ikisinә mәhz burada dağlar hәlә tam sıxılıb oturuşmayıb deyә,
rast gәlirik. Bundan savayı, öz fәaliyyәtini altındakı tәzyiq başqa rayonlardakına
nisbәtәn yaxın zamanlarda dayandırmış nisbәtәn daha aşağıdır. Bax, yer qatındakı
vulkanların da әksәriyyәti mәhz oralarda zәif nahiyәlәr dә mәhz belә әmәlә gәlir.
yerlәşir.
“Maqma” adlandırılan әrimiş kütlә bu
Bunun bәlli sәbәbi var: bu rayonlarda yerlәrә yol tapır vә yerin altında әrimiş
Yer qabığı planetimizin başqa nahiyәlәriylә süxur kütlәlәriylә dolu nәhәng rezervuarlar
müqayisәdә daha zәifdir. Harada bu qat әmәlә gәtirir. Hәmin maqmanın üzüyuxarı
zәifdirsә, vulkan da bir qayda olaraq, orada hәrәkәtinә yer qatının qabarmasından
әmәlә gәlir. yaranan çatlar kömәk edir.
Bәs vulkan necә yaranır? Artıq bilirik Belә rezervuarlarda yaranmış tәzyiq
ki, Yerin nüvәsi çox istidir. Dәrinlik artdıqca, maqmanı yerin altında saxlayan gücә üstün
temperatur da yüksәlir. 25 kilometr gәlәn kimi, әrimiş kütlә azad olur vә
dәrinlikdә bu temperatur o qәdәr yüksәkdir vulkan püskürmәyә başlayır. Püskürmә,
әrimiş süxurla birgә çıxan qazlar bitәn
kimi, dayanır.
Püskürmә zamanı әsasәn qazşәkilli
maddәlәrlә yanaşı, “lava” adlanan әrimiş
kütlә, kül şәklindә sәrt hissәciklәr dә yer
üzünә çıxır. Püskürmә әslindә qaz
partlayışıdır, amma lavanın bir hissәsi toza
çevrildiyindәn biz vulkanlar üzәrindә qara
tüstünün dә şahidi oluruq.
Nyu-York, London, yaxud Paris kimi ki, bütün süxurlar (burada istilik 1000 –
şәhәrlәrdә vulkan yoxdur vә çәtin ki, 1100 dәrәcәyә çatır) әrimiş vәziyyәtdә
gәlәcәkdә dә әmәlә gәlә bilә. Lakin Yer olur.
kürәsinin bәzi rayonlarında bir yox, eyni
zamanda, hә a bir neçә vulkan olur. Dağ süxuru әriyәndә onun hәcmi
artdığından daha çox yerә ehtiyac yaranır.
Mәrkәzi Amerikanın Sakit okean Planetimizin bәzi rayonlarında dağ
sahillәri yer üzündә vulkanik fәaliyyәtin sistemlәri o qәdәr dә qәdim deyil (yәni
әn aktiv yerlәrindәndir. Hәqiqәtәn dә, cәmi bir neçә min il qabaq yaranıb). Bu
aktiv vulkanların üçdә ikisinә mәhz burada dağlar hәlә tam sıxılıb oturuşmayıb deyә,
rast gәlirik. Bundan savayı, öz fәaliyyәtini altındakı tәzyiq başqa rayonlardakına
nisbәtәn yaxın zamanlarda dayandırmış nisbәtәn daha aşağıdır. Bax, yer qatındakı
vulkanların da әksәriyyәti mәhz oralarda zәif nahiyәlәr dә mәhz belә әmәlә gәlir.
yerlәşir.
“Maqma” adlandırılan әrimiş kütlә bu
Bunun bәlli sәbәbi var: bu rayonlarda yerlәrә yol tapır vә yerin altında әrimiş
Yer qabığı planetimizin başqa nahiyәlәriylә süxur kütlәlәriylә dolu nәhәng rezervuarlar
müqayisәdә daha zәifdir. Harada bu qat әmәlә gәtirir. Hәmin maqmanın üzüyuxarı
zәifdirsә, vulkan da bir qayda olaraq, orada hәrәkәtinә yer qatının qabarmasından
әmәlә gәlir. yaranan çatlar kömәk edir.
Bәs vulkan necә yaranır? Artıq bilirik Belә rezervuarlarda yaranmış tәzyiq
ki, Yerin nüvәsi çox istidir. Dәrinlik artdıqca, maqmanı yerin altında saxlayan gücә üstün
temperatur da yüksәlir. 25 kilometr gәlәn kimi, әrimiş kütlә azad olur vә
dәrinlikdә bu temperatur o qәdәr yüksәkdir vulkan püskürmәyә başlayır. Püskürmә,
әrimiş süxurla birgә çıxan qazlar bitәn
kimi, dayanır.
Püskürmә zamanı әsasәn qazşәkilli
maddәlәrlә yanaşı, “lava” adlanan әrimiş
kütlә, kül şәklindә sәrt hissәciklәr dә yer
üzünә çıxır. Püskürmә әslindә qaz
partlayışıdır, amma lavanın bir hissәsi toza
çevrildiyindәn biz vulkanlar üzәrindә qara
tüstünün dә şahidi oluruq.
