Page 39 - "Hər suala bir cavab" (I cild)

39

İl niyә fәsillәrә bölünür?

Qәdim zamanlardan insan fәsillәrin orada yay, Şimal yarımkürәsindә isә qış
dәyişmәsinә heyran qalır, bu müәyyәn su- olur. İlin әn uzun vә әn qısa günlәri qış vә
allar yaradırdı. Niyә yayda isti olur, qışda yay “gündönümü” adlanır.
soyuq? Niyә qışda gecәlәr yaydakından
daha uzundur? Bütün yer üzündә ildә gecә ilә
gündüzün bәrabәr olduğu cәmi iki gün
Biz bilirik ki, Yer hәm Günәş әtrafında, var. Bu payızda sentyabrın 23-dә, yazda
hәm dә öz oxu әtrafında fırlanır. Günәş isә mart ayının tәxminәn 21-dә baş verir.
әtrafında dövrә vurarkәn o hәm dә fırfıra
kimi öz oxu әtrafında hәrlәnir. Əgәr Yer
oxu (Şimal vә Cәnub qütblәri arasındakı
xәyali xә ) Yerin Günәş әtrafında dolanma
orbitinә nisbәtdә düz bucaq altında olsaydı,
onda ilin fәsillәri deyilәn bir şey olmaya-
caqdı, günlәrimiz isә bir-birini tam tәkrar
edәcәkdi.

Lakin Yer oxu mailidir. Niyә? Mәsәlә
bundadır ki, Yerә müxtәlif qüvvәlәr tәsir
edir. Əvvәla, bu, Günәşin cazibәsidir; ikin-
cisi, Ayın cazibәsidir; üçüncüsü isә Yerin
özünün fırlanmasıdır. Nәticәdә Yer Günәş
әtrafına maili vәziyyәtdә dövrә vurur. Bu
vәziyyәt bütün il boyu dәyişmәz qaldığın-
dan Yer oxu hәmişә bir nöqtәyә baxır –
Qütb ulduzuna.

Bu o demәkdir ki, ilin müәyyәn bir
hissәsindә Şimal qütbü Günәşә baxır, qalan
hissәsindә isә onu görmür. Hәmin bu maili
vәziyyәt ucbatından Günәşin birbaşa şüaları
hәrdәn Yer kürәsinin ekvator xә indәn
şimaldakı hissәsinә, hәrdәn ekvator
nahiyәsinә, hәrdәn dә ekvatordan cәnuba
işıq salır. Düz bucaq altında enәn Günәş
şüalarının müxtәlif mövsümlәrdә Yerin
cürbәcür güşәlәrinә düşmәsi sәbәbindәn
planetimizin müxtәlif yerlәrindә ilin fәsillәri
dәyişir.

Şimal yarımkürәsi Günәşә sarı çevrilәn-
dә ekvatordan şimalda yerlәşәn ölkәlәrdә
yay, cәnubdakı ölkәlәrdә isә qış olur. Düz
şüalar Cәnub yarımkürәsinә düşәndә isә