Page 199 - "Hər suala bir cavab" (I cild)

Bu ? 199

Termometri kim kәşf edib?

H әr hansı bir әşyanın, yaxud nı ölçür. Maye ucunda nazik şüşә boru
havanın nә qәdәr isti, yaxud olan kürәnin içinә tökülür, onun ağzı
soyuq olması barәdә özünüzә lehimlәnir. Temperaturun artması mayeni
sual vermisiniz heç? Siz әgәr istiliklә genişlәnmәyә mәcbur edir, azalması isә,
maraqlanırsınızsa, bu hadisә ilә әlaqәdar әksinә, sıxır vә onun sәviyyәsi aşağı düşür.
olan, alimlәrin çoxdan bәri aydınlaşdırmaq Hәmin borunun üzәrindәki işarәlәr isә
istәdiyi bütün sualları tәsәvvürünüzә gәtirә bizә temperaturu göstәrir.
bilәrsiniz. Lakin istilik haqqında elmin ilk
sualı budur: onu necә ölçmәk olar? Termometrin bu növü ilk dәfә 1654-cü
Belәliklә, hәyatın özü tәlәb edirdi ki, ildә Toskaniya hersoqu İkinci Ferdinand
termometr adlanan bir cihaz kәşf olunsun. tәrәfindәn istifadә olunub.
Yeri gәlmişkәn “termo” sözünün özü dә
“istilik” demәkdir, “metr” isә “ölçü”
anlamını daşıyır. Belәliklә, termometr “is-
tiliyi (yaxud temperaturu) ölçәn” demәkdir.
Termometrin qarşısında qoyulan әsas
tәlәb budur: eyni temperaturda onun
hәmişә eyni göstәricisi olmalıdır. İtalyan
alim Qaliley 1592-ci ildә ( Kolumbun
Amerikanı kәşf etmәsindәn yüz il qabaq)
öz tәcrübәlәrini başlayanda, bunu artıq
başa düşürdü. O, termometrin bir növünü
düzәltdi ki, onun adına “hava termoskopu”
demәk olardı. Cihaz, içindә hava olan şüşә
borudan vә içiboş bir kürәdәn ibarәt idi.
Borunun bir ucunu hәr hansı bir mayenin
içinә salırdılar. Borudakı hava soyuduqca
sıxılır vә maye boru ilә qalxaraq boşluğu
doldururdu. Temperatur dәyişikliyi boru-
dakı mayenin azalıb-artmasına sәbәb olur-
du. Belәliklә, bu cihaz ilk “termometr”
oldu, çünki hәrarәti ölçә bilirdi. Amma
bir şeyә diqqәt yetirin: o faktiki olaraq,
borudakı havanın sıxılmasını vә boşalması-
nı ölçürdü. Ona görә başa düşmәk çәtin
deyil ki, bu termometr dәqiq ola bilmәzdi,
axı ona atmosfer tәzyiqinin dәyişmәsi dә
bәlli tәsir göstәrmәliydi.
Termometrlәrin müasir tipi temperaturu
ölçmәk üçün mayenin genişlәnib-sıxılması-