Page 198 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 198
Kompası kim düşünüb?
K ompasın әn sadә forması bir ox 4500 il bundan qabaq edib, amma indi bu
üzәrinә taxılmış, bütün isti- versiya şübhә altına alınır. İstәnilәn halda
qamәtlәrdә sәrbәst hәrәkәt edә çinlilәr kompasın iş prinsipini bilәn ilk in-
bilәn maqnitlәşmiş әqrәbdәn ibarәt idi. sanlardan olub.
“Kompas” deyilәn bu cihazın әqrәbi hәmişә
“şimalı” göstәrir. “Şimal” adı altında Yer Ərәb tacirlәri kompasla çinlilәr vasitә-
kürәsinin Şimal maqnit qütbü nәzәrdә tu- siylә tanış olub, onu Avropaya gәtiriblәr.
tulur. Onun yeri dәqiq bәlli olduğu üçün, Dәqiq mәlumdur ki, artıq 12-ci әsrdә kom-
yer üzündәki – quruda vә sudakı bütün pas Avropaya yaxşı tanış idi. Görünür,
nöqtәlәr xәritәyә hәmin o maqnit qütbünә kompasın әn erkәn növü suyun içindә
nәzәrәn köçürülürdü. Belәliklә, kompas üzәn ağac parçasına taxılan maqnitlәşmiş
sәyyahın harada olmasından asılı olma- әqrәbdәn ibarәt olub.
yaraq, әsl yol bәlәdçisinә çevrilirdi.
Növbәti mәrhәlә fincanın dibindәn
Bәs öz oxu әtrafında sәrbәst hәrlәnә çıxan ox üzәrinә taxılmış iynә oldu.
bilәn maqnitlәşmiş dәmir әqrәbin hәmişә
şimalı göstәrdiyini ilk dәfә kim aşkar edib? İlk kompasların mәqsәdi yalnız şimal-
Bunu kimsә dәqiq bilmir. Bir zamanlar cәnubu tәyin etmәkdәn ibarәt idi vә fincanı
belә hesab olunurdu ki, bu kәşfi çinlilәr elә çevirirdilәr ki, әqrәbin şimala baxan
ucu fincanın üstündәki şimal işarәsinin
üzәrinә düşsün. Daha sonrakı cihazlarda
әqrәbin özünә üzәrindә bütün cәhәtlәr
qeyd olunan lövhә bәrkidildi.
Bildiyiniz kimi, Şimal maqnit qütbü
ilә Şimal qütbü üst-üstә düşmür. Şimal
maqnit qütbü Şimali Amerikanın arktik
sahilindәki Butiya yarımadasına düşür.
Şimal yarımkürәsinin bütün kompaslarının
әqrәbi bu nöqtәni göstәrir.
Qәdim xalqlar Şimal maqnit qütbü ilә
Şimal coğrafi qütbü arasındakı fәrqi bilmir-
dilәr. Hәmin nöqtәlәrdәn çox uzaqda
yaşadıqlarına görә, onlara elә gәlirdi ki,
kompasın әqrәbi daim şimalı göstәrir.
Daha sonralar evlәrindәn xeyli uzaqlara
sәfәr edәn dәnizçilәr isә, bu fәrqi ilk dәfә
aşkar edәndә bir xeyli qayğılandılar. Siz
Qrenlandiya әtrafındakı sularda üzәn
qәdim skandinaviyalıların tәәccübünü
tәsәvvürünüzә gәtirin: onlar görmüşdülәr
ki, bәzi yerlәrdә kompasın әqrәbi, az qala
birbaş Şәrqә istiqamәtlәnir!
K ompasın әn sadә forması bir ox 4500 il bundan qabaq edib, amma indi bu
üzәrinә taxılmış, bütün isti- versiya şübhә altına alınır. İstәnilәn halda
qamәtlәrdә sәrbәst hәrәkәt edә çinlilәr kompasın iş prinsipini bilәn ilk in-
bilәn maqnitlәşmiş әqrәbdәn ibarәt idi. sanlardan olub.
“Kompas” deyilәn bu cihazın әqrәbi hәmişә
“şimalı” göstәrir. “Şimal” adı altında Yer Ərәb tacirlәri kompasla çinlilәr vasitә-
kürәsinin Şimal maqnit qütbü nәzәrdә tu- siylә tanış olub, onu Avropaya gәtiriblәr.
tulur. Onun yeri dәqiq bәlli olduğu üçün, Dәqiq mәlumdur ki, artıq 12-ci әsrdә kom-
yer üzündәki – quruda vә sudakı bütün pas Avropaya yaxşı tanış idi. Görünür,
nöqtәlәr xәritәyә hәmin o maqnit qütbünә kompasın әn erkәn növü suyun içindә
nәzәrәn köçürülürdü. Belәliklә, kompas üzәn ağac parçasına taxılan maqnitlәşmiş
sәyyahın harada olmasından asılı olma- әqrәbdәn ibarәt olub.
yaraq, әsl yol bәlәdçisinә çevrilirdi.
Növbәti mәrhәlә fincanın dibindәn
Bәs öz oxu әtrafında sәrbәst hәrlәnә çıxan ox üzәrinә taxılmış iynә oldu.
bilәn maqnitlәşmiş dәmir әqrәbin hәmişә
şimalı göstәrdiyini ilk dәfә kim aşkar edib? İlk kompasların mәqsәdi yalnız şimal-
Bunu kimsә dәqiq bilmir. Bir zamanlar cәnubu tәyin etmәkdәn ibarәt idi vә fincanı
belә hesab olunurdu ki, bu kәşfi çinlilәr elә çevirirdilәr ki, әqrәbin şimala baxan
ucu fincanın üstündәki şimal işarәsinin
üzәrinә düşsün. Daha sonrakı cihazlarda
әqrәbin özünә üzәrindә bütün cәhәtlәr
qeyd olunan lövhә bәrkidildi.
Bildiyiniz kimi, Şimal maqnit qütbü
ilә Şimal qütbü üst-üstә düşmür. Şimal
maqnit qütbü Şimali Amerikanın arktik
sahilindәki Butiya yarımadasına düşür.
Şimal yarımkürәsinin bütün kompaslarının
әqrәbi bu nöqtәni göstәrir.
Qәdim xalqlar Şimal maqnit qütbü ilә
Şimal coğrafi qütbü arasındakı fәrqi bilmir-
dilәr. Hәmin nöqtәlәrdәn çox uzaqda
yaşadıqlarına görә, onlara elә gәlirdi ki,
kompasın әqrәbi daim şimalı göstәrir.
Daha sonralar evlәrindәn xeyli uzaqlara
sәfәr edәn dәnizçilәr isә, bu fәrqi ilk dәfә
aşkar edәndә bir xeyli qayğılandılar. Siz
Qrenlandiya әtrafındakı sularda üzәn
qәdim skandinaviyalıların tәәccübünü
tәsәvvürünüzә gәtirin: onlar görmüşdülәr
ki, bәzi yerlәrdә kompasın әqrәbi, az qala
birbaş Şәrqә istiqamәtlәnir!
