Page 193 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 193
Bu ? 193
Atomu kim kәşf edib?
Qәdim yunanlar belә hesab atomun quruluşunu Günәş sisteminin
edirdilәr ki, maddi olan hәr şey quruluşuna bәnzәtdi vә belә bir fәrziyyә
atomlardan ibarәtdir. “Atom” irәli sürdü ki, onların hәr ikisi eyni
yunan sözüdür ki, “bölünmәz” demәkdir. prinsiplәrlә mövcuddur: atomun mәrkә-
Yunanlar fikirlәşirdi ki, istәnilәn maddәni zindә müsbәt yüklü ağır nüvә, әtrafında
axıra kimi bölә-bölә getsәn, sonda yalnız isә mәnfi yüklü elektronlar var. Günәşin
atom qalacaq ki, onu da bölmәk mümkün özünü nüvә saysaq, әtrafındakı planetlәri
deyil. Bunu bir zamanlar yunanlar deyib, elektronlara bәnzәtmәk olar.
amma biz heç cür deyә bilmәrik ki, atomu
mәhz onlar kәşf edib. Əvvәla, onların Bu gün alimlәr artıq bilir ki, atom elek-
atoma inamı elmi әsaslara söykәnmirdi: tronlardan, protonlardan, neytronlardan,
bu ideyanın әsasında heç bir elmi infor- pozitronlardan, neytrinolardan, mezonlar-
masiya durmur, söylәnәnlәr öz tәsdiqini dan vә hiperonlardan ibarәtdir. Ümumiy-
tapmırdı. Bu, sadәcә varlıq vә dünya haqda yәtlә, atomun tәrkibindә 20 müxtәlif
“fәlsәfi” ideya idi. hissәcik tapılıb. Amma әn qәribәsi budur
Biz bilirik ki, atom elmi tәdqiqatlar vә ki, indiyәdәk atomun bütün sualları çözә
nәzәriyyәlәr әsasında kәşf olunub. Tәxmi- bilәcәk bir izahı hәlә dә verilmәyib.
nәn 19-cu әsrәdәk maddәnin nәdәn ibarәt
olduğuyla yalnız filosoflar maraqlanırdı!
Sonra meydana Con Dalton adında bir in-
gilis kimyaçısı vә riyaziyyatçısı çıxdı vә o,
1803-cü ildә atom nәzәriyyәsini elmi
cәhәtdәn inkişaf etdirәn ilk şәxs oldu.
Dalton böyük sәylә cürbәcür tәcrübәlәr
aparırdı. O, bir çox qazların ağırlığını ölçür,
onların kütlәlәrindәki fәrqlәri aşkar edirdi.
Dalton anlamışdı ki, hәm qazlar, hәm dә
elә bәrk maddәlәr son dәrәcә kiçicik
hissәciklәrdәn ibarәtdir. Alim dә onları
“atom” adlandırmışdı. O tanıdığı element-
lәrin atomlarının nisbi çәkilәrini hesabla-
mışdı. Vә müxtәlif elementlәrin atomlarının
müxtәlif xassәlәrә vә müxtәlif çәkiyә malik
olduğunu aydınlaşdıranda, Dalton, әslindә
atomun elmi cәhәtdәn hәqiqi tәdqiqatının
әsasını qoymuş oldu.
Tәbii ki, atomun nә olduğu vә tәbiәtdә
nә kimi rol oynadığının izahı o zamanlar
hәlә yox idi. Başqa bir ingilis, Ernest Re-
zerford, Daltondan tәxminәn yüz il sonra
Atomu kim kәşf edib?
Qәdim yunanlar belә hesab atomun quruluşunu Günәş sisteminin
edirdilәr ki, maddi olan hәr şey quruluşuna bәnzәtdi vә belә bir fәrziyyә
atomlardan ibarәtdir. “Atom” irәli sürdü ki, onların hәr ikisi eyni
yunan sözüdür ki, “bölünmәz” demәkdir. prinsiplәrlә mövcuddur: atomun mәrkә-
Yunanlar fikirlәşirdi ki, istәnilәn maddәni zindә müsbәt yüklü ağır nüvә, әtrafında
axıra kimi bölә-bölә getsәn, sonda yalnız isә mәnfi yüklü elektronlar var. Günәşin
atom qalacaq ki, onu da bölmәk mümkün özünü nüvә saysaq, әtrafındakı planetlәri
deyil. Bunu bir zamanlar yunanlar deyib, elektronlara bәnzәtmәk olar.
amma biz heç cür deyә bilmәrik ki, atomu
mәhz onlar kәşf edib. Əvvәla, onların Bu gün alimlәr artıq bilir ki, atom elek-
atoma inamı elmi әsaslara söykәnmirdi: tronlardan, protonlardan, neytronlardan,
bu ideyanın әsasında heç bir elmi infor- pozitronlardan, neytrinolardan, mezonlar-
masiya durmur, söylәnәnlәr öz tәsdiqini dan vә hiperonlardan ibarәtdir. Ümumiy-
tapmırdı. Bu, sadәcә varlıq vә dünya haqda yәtlә, atomun tәrkibindә 20 müxtәlif
“fәlsәfi” ideya idi. hissәcik tapılıb. Amma әn qәribәsi budur
Biz bilirik ki, atom elmi tәdqiqatlar vә ki, indiyәdәk atomun bütün sualları çözә
nәzәriyyәlәr әsasında kәşf olunub. Tәxmi- bilәcәk bir izahı hәlә dә verilmәyib.
nәn 19-cu әsrәdәk maddәnin nәdәn ibarәt
olduğuyla yalnız filosoflar maraqlanırdı!
Sonra meydana Con Dalton adında bir in-
gilis kimyaçısı vә riyaziyyatçısı çıxdı vә o,
1803-cü ildә atom nәzәriyyәsini elmi
cәhәtdәn inkişaf etdirәn ilk şәxs oldu.
Dalton böyük sәylә cürbәcür tәcrübәlәr
aparırdı. O, bir çox qazların ağırlığını ölçür,
onların kütlәlәrindәki fәrqlәri aşkar edirdi.
Dalton anlamışdı ki, hәm qazlar, hәm dә
elә bәrk maddәlәr son dәrәcә kiçicik
hissәciklәrdәn ibarәtdir. Alim dә onları
“atom” adlandırmışdı. O tanıdığı element-
lәrin atomlarının nisbi çәkilәrini hesabla-
mışdı. Vә müxtәlif elementlәrin atomlarının
müxtәlif xassәlәrә vә müxtәlif çәkiyә malik
olduğunu aydınlaşdıranda, Dalton, әslindә
atomun elmi cәhәtdәn hәqiqi tәdqiqatının
әsasını qoymuş oldu.
Tәbii ki, atomun nә olduğu vә tәbiәtdә
nә kimi rol oynadığının izahı o zamanlar
hәlә yox idi. Başqa bir ingilis, Ernest Re-
zerford, Daltondan tәxminәn yüz il sonra
