Page 510 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

Əlimərdan bəy Topçubaşov

hökumәti tәrәfindәn üzәrlәrinә silinmәz “pantürkizm” damğası
vurulan Qafqaz müsәlmanları yeni rus-türk müharibәsinin
araya düşmәsi ilә özlәrinә bәslәnilәn şübhәli münasibәtin
ağrı-acısını daha kәskin şәkildә hiss etmәyә başladılar.
Tәzyiqlәr güclәndi, hәbslәr vә inzibati sürgünlәr çoxaldı,
hәtta edam halları özünә yer aldı. Gizli polis vә jandarmeriya
tam fәaliyyәtә keçmişdi. Aramsız axtarışlar aparılır, şübhәli
sayılan şәxslәr dәrhal inzibati dairәlәrә vә hәrbi mәhkәmәlәrә
tәslim edilirdi. Sonuncular isә әhalidә qorxu yaratmaq
mәqsәdi ilә kiçicik bir şübhәyә görә adamları Sibir sürgününә,
bәzәn isә hәtta edam kürsüsünә göndәrirdilәr. Xüsusilә
canfәşanlıq edәn Qafqaz canişinliyi özünü mәrkәzi hakimiyyәtә
göstәrmәk üçün “lәnәtә gәlmiş tatarlar”ın başına istәdiklәri
oyunları açmaqdan çәkinmirdi. Onları ağla gәlәn vә gәlmәyәn
hәr şeydә günahlandırırdı. Müsәlman olmaları, türk millәtinә
mәnsubluqları, Osmanlı sultanını xәlifә kimi qәbul etmәlәri
bu adamların suçu sayılırdı. Qәzәbdәn başlarını itirmiş hakim
dairәlәr unudurdu ki, müxtәlif cinayәtlәrdә ittiham etdiklәri
510
Qafqaz müsәlmanları hәrbi mükәllәfiyyәt daşımasalar da,
cәbhәdә döyüşmәk üçün xüsusi hissәlәr formalaşdırırlar,
onların arasında orduda zabit kimi xidmәt edәn, hәtta general
rütbәsinә yüksәlәn hәrbçilәr var, müharibәnin çәtinlik vә
mәhrumiyyәtlәri müsәlman әhalidәn dә yan keçmir. Digәr
tәrәfdәn, cәbhәdә baş verәn hәr bir hadisә arxada da öz
tәsirini göstәrirdi.
Hәddini aşmış hakimiyyәtin tәqib, basqı vә haqsızlıqlarına
dözmәk, bütün bunları cavabsız buraxmaq üçün xalqdan
böyük soyuqqanlılıq, sәbir vә dözüm tәlәb olunurdu. Hakim
dairәlәrin vәhşi, yırtıcı tәbiәtini yaxşı bilәn Hәsәn bәy üçün
doğma xalqının taleyi ilә bağlı çәtin mәnәvi әzablar dövrü
başlanmışdı.
Müharibә ilә bağlı meydana çıxan bir hadisә onu daha
çox narahat edirdi. Sonradan elә hәmin hadisә dә qәzetin
üzlәşdiyi fәlakәtin әsas sәbәblәrindәn birinә çevrildi.
Dağıstanda iğtişaş başlandı. Xeyli adam hәbsxanaya salındı.