Page 383 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

...Xalqımızın müstəqil yaşayacağına inanırdıq

Fransız hökumәti dә Qafqaza öz nümayәndәsini göndәrib.
Bu şәxs qraf Loris-Melikovun 501 qardaşı oğlu, doktor İvan
Loris-Melikovdur. Biz onunla bir yerdә oxumuşuq. Yeddinci
sinifdә gimnaziyadan xaric edilmişdi. Hәmin vaxtdan etibarәn,
demәk olar ki, hәmişә Fransada yaşayıb. Burada tamamilә
fransızlaşıb vә indi özünü Fransa vәtәndaşı sayır. İnqilab
illәrindә (1905–1906) Peterburqda olub, mәrhum Maksim
Kovalevski 502 ilә birlikdә “Strana” 503 qәzetindә çalışıb.
Klemansonun dostudur. İki dәfә mәnә baş çәkib. Sonra biz
Mәmmәdhәsәn Hacınski ilә birlikdә onun görüşünә getmişik.
Loris-Melikovun dediyinә görә, başçılıq etdiyi missiyanın
әsas vәzifәsi gәlәcәkdә bütün Qafqaz xalqlarından ibarәt
federasiya qurulması imkanları ilә әlaqәdar regionun siyasi
vәziyyәtini öyrәnmәkdir. Hәr şeyә münasibәtdә özünü әsl
fransız kimi aparır. Amma qәlbәn “vahid vә bölünmәz
Rusiya” tәrәfdarıdır. Dediyinә görә, millәtçi deyil, bu mәnada
da ermәni heyәtinin Parisdәki hәrәkәtlәrini bәyәnmir. Sözünә
inansaq, hәtta onlarla görüşmür. Bütövlükdә işgüzar siyasәt 383
adamı tәsiri bağışlamır. Lakin uğur qazanacağına әmindir.
Qafqaz respublikalarının müstәqil mövcudluq imkanlarına
şübhә ilә yanaşır. Daha dәqiq desәm, bunun tәrәfdarı deyil.
Düşünür ki, yenidәn böyük Rusiya yaratmaq daha yaxşı
olardı. Sәfәr marşrutunu müәyyәn etmәyә çәtinlik çәkirdi.
O, bir hәftә әvvәl Konstantinopola yola düşüb. Türkiyә
paytaxtında 10–12 gün qalmağı nәzәrdә tutur. Oradan ya
Batumi–Tiflis–Bakı marşrutunu seçәcәk, sonra Şimali Qafqaza
gedәcәk, ya da әvvәl Novorossiyskә baş çәkib, sonra
Zaqafqaziyaya dönәcәk. Birinci marşrutla gedәcәyi ehtimalı
daha böyükdür. İrәvanda da olacaq. Çox diqqәtcil idi.
Burada, tәәssüf ki, mәlumatın tәrtibi üçün әvvәldәn
hazırladığım planı pozmalı vә sәnәdi tamamlamağa
tәlәsmәliyәm. Çünki Hacınskinin yola düşmәyinә çox az
qalır. Hәmin müddәt әrzindә başqa işlәrin dә öhdәsindәn
gәlmәyә vaxt tapmalıyam.