Page 16 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

Əlimərdan bəy Topçubaşov

Qaspıralının tәklifi ilә Ә.Topçubaşov vә Kazan tatarlarının
nümayәndәsi Yusif Akçura yekdilliklә qurultayın sәdri seçildilәr.
İlk iclasda Әlimәrdan bәy Rusiya imperiyasının türk-müsәlman
әhalisinin siyasi, iqtisadi, mәdәni, milli vә dini problemlәrinin
geniş tәhlilini verәn mәruzә ilә çıxış etdi. Qurultay iştirakçısı
olan görkәmli tatar ilahiyyatçısı Musa Bigiyev sonralar yazırdı:
“Әlimәrdan bәyin bu tarixi nitqi son dәrәcә tәsirli idi. İştirakçıların
çoxu göz yaşlarını saxlaya bilmirdilәr”.
İlk türk-müsәlman forumunun işinә Zaqafqaziya, Krım,
Şimali Qafqaz, Volqaboyu, Ural, Türküstan vә Sibirdәn gәlmiş
nümayәndәlәr qatılmışdılar. Gündәlikdә dayanan әsas mәsәlә
gәlәcәk ictimai-siyasi hәrәkatın ideoloji bazasını vә fәaliyyәt
mexanizmini işlәyib-hazırlamaq idi. Qurultayın sonuna doğru
daha ehtiyatlı mövqe tutan mötәdil nümayәndәlәrin tәklifi
üstünlük qazandı. Nәticәdә siyasi partiya әvәzinә “İttifaqi-
müslimin” adlı ictimai hәrәkat yaratmaq qәrara alındı. Qeyd
etmәk lazımdır ki, Rusiya imperiyası tarixindә bu ilk müsәlman
ictimai-siyasi birliyinin bütün sәnәdlәri dәrin bilik vә tәcrübәyә
16 malik hüquqşünas kimi Ә.Topçubaşov tәrәfindәn, yaxud onun
rәhbәrliyi altında hazırlanmışdı. “İttifaqi-müslimin” mütәşәkkil
bir qurum kimi qarşısına aşağıdakı vәzifәlәri qoyurdu: Rusiya
müsәlmanlarının әksәr qismini vahid hәrәkatda birlәşdirmәk,
xalqın proporsional tәmsilçiliyi әsasında Rusiyada konstitusiyalı
monarxiya rejimi uğrunda mübarizә aparmaq, müsәlmanların
ruslar, habelә digәr millәtlәrdәn olan әhali ilә hüquqi bәrabәrliyini
tәlәb etmәk, onların arasında tәhsilin, mәdәniyyәtin, ana dilindә
mәtbuatın, kitab nәşrinin, xeyriyyәçilik fәaliyyәtinin vә s. daha
geniş yayılmasına tәkan vermәk. Nümayәndәlәrin yekdil qәrarına
әsasәn, növbәti – ikinci qurultayı hazırlamaq da Ә.Topçubaşova
hәvalә olundu.
1906-cı ilin aprelindә Ә.Topçubaşov Bakı quberniyasından
I Dövlәt Dumasına deputat seçildi. Daha çox mәşvәrәtçi xarakter
daşıyan yeni qurumun tәntәnәli açılışı aprelin 27-dә baş tutmuşdu.
Lakin Әlimәrdan bәy Peterburqa yalnız iyunun 10-da gәlә bilmiş,
dәrhal da müsәlman fraksiyasının formalaşdırılmasına başlamışdı.
Rusiyanın türk-müsәlman xalqları I Dövlәt Dumasında 36 nü -