Page 94 - jirmunski
P. 94
tor Jirmunski
Aşağıdakı mühüm tipoloji xüsusiyyәt dә bunu tәsdiq edir.
Orta Asiyanın türk xalqlarının epik dastanlarında bir çox
mәşhur batırlar, xalqların gәlәcәk hökmdarları uşaq çağlarında
bu vә ya digәr sәbәblәrdәn çobanlıq edirlәr vә ya hәtta yetim ki-
mi hansısa xeyirxah çobanın himayәsindә tәrbiyә olunurlar. Rә-
vayәtә görә, mәsәlәn, İdigenin (Noqay ordasının mirzәsi, Qızıl
Orda xanlığının faktiki hakimi tarixi Edigey), qırğız xanı Mana-
sın, özbәk xalqının әdalәtli hökmdar arzusunu tәcәssüm etdirәn
Qoroğlunun vә bir çox digәr epos qәhrәmanlarının uşaqlığı belә
keçir. Bu mövzunun geniş yayılmasına sәbәb patriarxal şәrtlәrlә
yanaşı, çobanlıq vә xan oğlunun sadә insanlarla dostluğu motivi
xalq tәsәvvüründә onun xalqa olan sevgisini, xalqın qayğısına
qalmasını, “xeyirxah hökmdar” hakimiyyәtinin patriarxal-de-
mokratik xarakterini izah etmәlidir.
Marko Kraleviç haqqında serb vә bolqar nağıl vә nәğmәlә-
rindә dә Markonun çoban uşaqlarla, bәzәn öz qardaşlığı, gәlәcәk
şah Rodoslavla birlikdә öz atasının atlarını vә mal-qarasını otar-
masından söhbәt açılır.48 Mәlum olduğu kimi, Miloşa Kobiliçi
sәrgәrdan çoban qadın әmizdirmişdi. Voinoviçlәrin üç qardaşın-
dan biri, “yaşca kiçik, amma әn yaxşı yunak”, çoban Miloş lә-
qәbli digәr Miloş, hökmdar Stefan Duşanın qardaşı oğlu olması-
na baxmayaraq, özünün ilk şücaәtinә qәdәr otuz çobana başçılıq
edir, onlarla birgә Şara-planindә sürü otarırdı (Vuk, II, № 28,
“Duşanın evlәnmәsi”).49 Epik dastanda tarixi “knyaz” Voislav
Voinoviçin (XIV әsrin ortaları) qardaşının çobana çevrilmәsi xa-
rakterik haldır.
4
Yuxarıda (sәh.12 vә s.) Qәrb vә Şәrq eposunda rast gәlinәn,
inkişafın müәyyәn sosial-mәdәni şәrtlәri ilә bağlı tarixi-tipoloji
oxşarlıqlara aid epik qәhrәmanın bioqrafiyasının әn әsas xüsu-
siyyәtlәrini sadalamağa çalışmışdıq: qәhrәmanın sehrli doğulu-
şu, onun tez boy atması (“günbәgün yox, saatbasaat”), onun ba-
hadırlıq gücünün tezliklә üzә çıxması (ilk şücaәt), sehrli mәğlub-
edilmәzlik, atın seçilmәsi, tutulması, ram edilmәsi, bahadır sila-
hının әldә edilmәsi, qardaşlaşma, onun qәdim adәt-әnәnәyә uy-
94
Aşağıdakı mühüm tipoloji xüsusiyyәt dә bunu tәsdiq edir.
Orta Asiyanın türk xalqlarının epik dastanlarında bir çox
mәşhur batırlar, xalqların gәlәcәk hökmdarları uşaq çağlarında
bu vә ya digәr sәbәblәrdәn çobanlıq edirlәr vә ya hәtta yetim ki-
mi hansısa xeyirxah çobanın himayәsindә tәrbiyә olunurlar. Rә-
vayәtә görә, mәsәlәn, İdigenin (Noqay ordasının mirzәsi, Qızıl
Orda xanlığının faktiki hakimi tarixi Edigey), qırğız xanı Mana-
sın, özbәk xalqının әdalәtli hökmdar arzusunu tәcәssüm etdirәn
Qoroğlunun vә bir çox digәr epos qәhrәmanlarının uşaqlığı belә
keçir. Bu mövzunun geniş yayılmasına sәbәb patriarxal şәrtlәrlә
yanaşı, çobanlıq vә xan oğlunun sadә insanlarla dostluğu motivi
xalq tәsәvvüründә onun xalqa olan sevgisini, xalqın qayğısına
qalmasını, “xeyirxah hökmdar” hakimiyyәtinin patriarxal-de-
mokratik xarakterini izah etmәlidir.
Marko Kraleviç haqqında serb vә bolqar nağıl vә nәğmәlә-
rindә dә Markonun çoban uşaqlarla, bәzәn öz qardaşlığı, gәlәcәk
şah Rodoslavla birlikdә öz atasının atlarını vә mal-qarasını otar-
masından söhbәt açılır.48 Mәlum olduğu kimi, Miloşa Kobiliçi
sәrgәrdan çoban qadın әmizdirmişdi. Voinoviçlәrin üç qardaşın-
dan biri, “yaşca kiçik, amma әn yaxşı yunak”, çoban Miloş lә-
qәbli digәr Miloş, hökmdar Stefan Duşanın qardaşı oğlu olması-
na baxmayaraq, özünün ilk şücaәtinә qәdәr otuz çobana başçılıq
edir, onlarla birgә Şara-planindә sürü otarırdı (Vuk, II, № 28,
“Duşanın evlәnmәsi”).49 Epik dastanda tarixi “knyaz” Voislav
Voinoviçin (XIV әsrin ortaları) qardaşının çobana çevrilmәsi xa-
rakterik haldır.
4
Yuxarıda (sәh.12 vә s.) Qәrb vә Şәrq eposunda rast gәlinәn,
inkişafın müәyyәn sosial-mәdәni şәrtlәri ilә bağlı tarixi-tipoloji
oxşarlıqlara aid epik qәhrәmanın bioqrafiyasının әn әsas xüsu-
siyyәtlәrini sadalamağa çalışmışdıq: qәhrәmanın sehrli doğulu-
şu, onun tez boy atması (“günbәgün yox, saatbasaat”), onun ba-
hadırlıq gücünün tezliklә üzә çıxması (ilk şücaәt), sehrli mәğlub-
edilmәzlik, atın seçilmәsi, tutulması, ram edilmәsi, bahadır sila-
hının әldә edilmәsi, qardaşlaşma, onun qәdim adәt-әnәnәyә uy-
94
