Page 89 - jirmunski
P. 89
Xalq qəhrəmanlıq eposu
öyrәnilmәsinә mәnfi tәsir göstәrdi. Tarixi inkişafın qanunauy-
ğunluq prinsipini vә tarixdә tәkamül anlayışını rәdd edәn burjua
sosiologiyası tarixi-әdәbi prosesin ümumi qanunauyğunluqlarını
vә onun cәmiyyәtin inkişafı ilә әlaqәsini qaçılmaz olaraq inkar
etmiş olur. Әdәbiyyatın öyrәnilmәsi tәcrid olunmuş, tarixi qanu-
nauyğunluqlardan mәhrum edilmiş empirik faktların toplanma-
sına, yaxud tarixi mәkan vә zaman xaricindә ayrı-ayrı yaradıcı
fәrdlәrin öyrәnilmәsinә çevrilir. Müqayisәli әdәbiyyatşünaslıq
adlanan elm müxtәlif millәtlәrdәn olan yazıçılar vә ya yazıçı
qrupları arasında “tәsadüfi” görüşlәrin qeydiyyatının aparılması-
na gәtirib çıxarır, tәsir deyilәn anlayış daxili qanunauyğunluqlar-
dan vә sosial şәrtlәnmәlәrdәn mәhrum olmuş, xaricdәn olan me-
xaniki tәkan kimi yeni kitabla tәsadüfi tanışlığın vә ya әdәbi
dәblә maraqlanmanın nәticәsi kimi öyrәnilir.
Müasir xarici “komparativizm”in fonunda eposun müqayisәli
öyrәnilmәsi ilә bağlı Çadviklәr cütlüyünün geniş üçcildlik “Poe-
ziyanın tәşәkkülü” әsәrini müsbәt mәnada fәrqlәndirmәk lazım-
dır. Müәlliflәr tarixi-әdәbi inkişafın sosial cәhәtdәn şәrtlәndiyinә
әsaslanırlar. Onların öz sözlәrinә görә, “müxtәlif, qәdim vә yeni
xalqların әdәbiyyatının müqayisәli öyrәnilmәsinә” “әdәbiyyatın
inkişafına ümumi prinsiplәrin tәsirinin hansı dәrәcәdә” olduğu-
nu müәyyәn etmәk mәqsәdilә başlamışlar. Öyrәnilәn әdәbiyyat-
lar arasındakı oxşarlığı onlar “oxşar ictimai-siyasi şәrtlәrin tәsi-
ri”30, “paralel inkişafın nәticәsi”31 kimi nәzәrdәn keçirirlәr. Bu
müddәanın isbatı üçün, müәlliflәrin fikrincә, Qәrb әdәbiyyatın-
dan da müstәqil vә bir-birindәn tәcrid olunmuş әdәbiyyatların
öyrәnilmәsinә başlamaq lazımdır (Slavyan vә Şәrq xalqlarının
eposu nәzәrdә tutulur).32 “Bu vaxta qәdәr son yarım әsr әrzindә
üzә çıxarılmış müqayisәli tәdqiqat materiallarına kifayәt qәdәr
diqqәt yetirilmirdi. Biz hesab edirik ki, daha geniş materialın
toplanması vә bu materialın әhatә etdiyi yeni sübutlar işığında
müqayisәli tәdqiqata yenidәn başlanmanın vaxtı çatmışdır”.33
Bu müddәalardan çıxış edәn müәlliflәr, doğrudan da, antik,
german vә roman eposu ilә bağlı mәqamları dar çәrçivәyә salan
qәrb әdәbiyyatşünaslığının “avropasentrizm”ini dәf etmәyi vә
tarixi-tipoloji analogiyalar axtarışında slavyan vә bәzi Şәrq xalq-
89
öyrәnilmәsinә mәnfi tәsir göstәrdi. Tarixi inkişafın qanunauy-
ğunluq prinsipini vә tarixdә tәkamül anlayışını rәdd edәn burjua
sosiologiyası tarixi-әdәbi prosesin ümumi qanunauyğunluqlarını
vә onun cәmiyyәtin inkişafı ilә әlaqәsini qaçılmaz olaraq inkar
etmiş olur. Әdәbiyyatın öyrәnilmәsi tәcrid olunmuş, tarixi qanu-
nauyğunluqlardan mәhrum edilmiş empirik faktların toplanma-
sına, yaxud tarixi mәkan vә zaman xaricindә ayrı-ayrı yaradıcı
fәrdlәrin öyrәnilmәsinә çevrilir. Müqayisәli әdәbiyyatşünaslıq
adlanan elm müxtәlif millәtlәrdәn olan yazıçılar vә ya yazıçı
qrupları arasında “tәsadüfi” görüşlәrin qeydiyyatının aparılması-
na gәtirib çıxarır, tәsir deyilәn anlayış daxili qanunauyğunluqlar-
dan vә sosial şәrtlәnmәlәrdәn mәhrum olmuş, xaricdәn olan me-
xaniki tәkan kimi yeni kitabla tәsadüfi tanışlığın vә ya әdәbi
dәblә maraqlanmanın nәticәsi kimi öyrәnilir.
Müasir xarici “komparativizm”in fonunda eposun müqayisәli
öyrәnilmәsi ilә bağlı Çadviklәr cütlüyünün geniş üçcildlik “Poe-
ziyanın tәşәkkülü” әsәrini müsbәt mәnada fәrqlәndirmәk lazım-
dır. Müәlliflәr tarixi-әdәbi inkişafın sosial cәhәtdәn şәrtlәndiyinә
әsaslanırlar. Onların öz sözlәrinә görә, “müxtәlif, qәdim vә yeni
xalqların әdәbiyyatının müqayisәli öyrәnilmәsinә” “әdәbiyyatın
inkişafına ümumi prinsiplәrin tәsirinin hansı dәrәcәdә” olduğu-
nu müәyyәn etmәk mәqsәdilә başlamışlar. Öyrәnilәn әdәbiyyat-
lar arasındakı oxşarlığı onlar “oxşar ictimai-siyasi şәrtlәrin tәsi-
ri”30, “paralel inkişafın nәticәsi”31 kimi nәzәrdәn keçirirlәr. Bu
müddәanın isbatı üçün, müәlliflәrin fikrincә, Qәrb әdәbiyyatın-
dan da müstәqil vә bir-birindәn tәcrid olunmuş әdәbiyyatların
öyrәnilmәsinә başlamaq lazımdır (Slavyan vә Şәrq xalqlarının
eposu nәzәrdә tutulur).32 “Bu vaxta qәdәr son yarım әsr әrzindә
üzә çıxarılmış müqayisәli tәdqiqat materiallarına kifayәt qәdәr
diqqәt yetirilmirdi. Biz hesab edirik ki, daha geniş materialın
toplanması vә bu materialın әhatә etdiyi yeni sübutlar işığında
müqayisәli tәdqiqata yenidәn başlanmanın vaxtı çatmışdır”.33
Bu müddәalardan çıxış edәn müәlliflәr, doğrudan da, antik,
german vә roman eposu ilә bağlı mәqamları dar çәrçivәyә salan
qәrb әdәbiyyatşünaslığının “avropasentrizm”ini dәf etmәyi vә
tarixi-tipoloji analogiyalar axtarışında slavyan vә bәzi Şәrq xalq-
89
