Page 88 - jirmunski
P. 88
tor Jirmunski
yanın tarixini vahid proses kimi nәzәrdәn keçirir. “Ümidvaram
ki, tәdqiqatımızın nәticәlәri tayfaların nә dәrәcәdә eyni alәtlәr-
dәn istifadә etmәsini, eyni adәt-әnәnәlәrә sitayiş etmәsini vә ya
eyni әsatirlәrә inanmasını, onların fiziki quruluşunu, dәri, rәng
vә saç fәrqliliklәrini hesaba almadan mәdәniyyәt mәrhәlәlәrinin
müqayisә oluna bilәcәyini göstәrәcәk”.26 Teylor bu mәsәlәdә
hәm öz uzaq sәlәfi Herder, hәm dә “Tarixi poetika”nın müәllifi
Veselovski ilә eyni mövqedәn çıxış edir.
Veselovskinin “Tarixi poetika”sı XIX әsrin burjua әdәbiy-
yatşünaslığının bazasında böyük tarixi sintezin son tәcrübәsi idi.
Bu tәşәbbüsün uğursuzluğu tәkcә geniş dünyagörüşlü Veselovs-
ki kimi alimin, dünya әdәbiyyatının bütöv inkişaf yolu ilә bağlı,
geniş materialı әhatә edә bilmәmәsi ilә izah olunmur. Bu uğur-
suzluğun sәbәbi daha dәrindә bir pozitivist-empirik kimi Vese-
lovskinin bütün elmi yaradıcılığının metodoloji mәqamlarında,
onun qәti faktlarla yoxlanılmamış bütün abstrakt fәlsәfi vә este-
tik “mühakimәlәrә” mәnfi münasibәtindә gizlәnir. Veselovskini
bu faktlar kultu zәminindә tәrbiyә etmiş XIX әsrin ikinci yarısı-
nın tarixi burjua elmi ona bütövlükdә tarixi prosesin mәnası vә
mәzmunu haqqında heç nә verә bilmәzdi. Sәnәtin (ayrıca olaraq,
poeziyanın) tәbiәti, onun idraki әhәmiyyәti vә ictimai funksiyası
haqqında isә çox az şeylәr verә bilәrdi. Ona görә Veselovski
onun sәnәt nәzәriyyәsinin ümumi mәsәlәlәrinә marağına baxma-
yaraq (bunu onun bu yaxınlarda nәşr etdirdiyi “Tarixi poetika”27
kursuna giriş fәsli dә göstәrir) öz qәnaәtini tәsadüfi, ayrı-ayrı
empirik-tarixi ümumilәşdirmәlәrin әsasında qurmağa mәcbur idi.
Yeri gәlmişkәn, eposun müqayisәli tarixi haqqında onun ikiillik
universitet kursu (1884–1886) da buna dәlalәt edir.28 Bu kurs
qәhrәmanlıq eposunun genezisi mәsәlәlәri üzrә tarixi poetikanın
geniş perspektivlәri ilә açılır, ancaq sonradan orta әsrlәr Avropa
xalqlarının epik yaradıcılığının böyük hәcmdә materiallarının
empirik tәhlilinә vә tәsvirinә baş vurur. Bu tәsadüfi faktlar yığı-
nında müәllifin özü tәrәfindәn qeyd olunmuş ümumnәzәri vә
müqayisәli-tarixi xarakterli problemlәr tamamilә unudulur.
XIX әsrin sonları – XX әsrin birinci yarısında burjua tarixi
fikrinin tәnәzzülü xüsusilә әdәbiyyatın müqayisәli-tarixi sәpkidә
88
yanın tarixini vahid proses kimi nәzәrdәn keçirir. “Ümidvaram
ki, tәdqiqatımızın nәticәlәri tayfaların nә dәrәcәdә eyni alәtlәr-
dәn istifadә etmәsini, eyni adәt-әnәnәlәrә sitayiş etmәsini vә ya
eyni әsatirlәrә inanmasını, onların fiziki quruluşunu, dәri, rәng
vә saç fәrqliliklәrini hesaba almadan mәdәniyyәt mәrhәlәlәrinin
müqayisә oluna bilәcәyini göstәrәcәk”.26 Teylor bu mәsәlәdә
hәm öz uzaq sәlәfi Herder, hәm dә “Tarixi poetika”nın müәllifi
Veselovski ilә eyni mövqedәn çıxış edir.
Veselovskinin “Tarixi poetika”sı XIX әsrin burjua әdәbiy-
yatşünaslığının bazasında böyük tarixi sintezin son tәcrübәsi idi.
Bu tәşәbbüsün uğursuzluğu tәkcә geniş dünyagörüşlü Veselovs-
ki kimi alimin, dünya әdәbiyyatının bütöv inkişaf yolu ilә bağlı,
geniş materialı әhatә edә bilmәmәsi ilә izah olunmur. Bu uğur-
suzluğun sәbәbi daha dәrindә bir pozitivist-empirik kimi Vese-
lovskinin bütün elmi yaradıcılığının metodoloji mәqamlarında,
onun qәti faktlarla yoxlanılmamış bütün abstrakt fәlsәfi vә este-
tik “mühakimәlәrә” mәnfi münasibәtindә gizlәnir. Veselovskini
bu faktlar kultu zәminindә tәrbiyә etmiş XIX әsrin ikinci yarısı-
nın tarixi burjua elmi ona bütövlükdә tarixi prosesin mәnası vә
mәzmunu haqqında heç nә verә bilmәzdi. Sәnәtin (ayrıca olaraq,
poeziyanın) tәbiәti, onun idraki әhәmiyyәti vә ictimai funksiyası
haqqında isә çox az şeylәr verә bilәrdi. Ona görә Veselovski
onun sәnәt nәzәriyyәsinin ümumi mәsәlәlәrinә marağına baxma-
yaraq (bunu onun bu yaxınlarda nәşr etdirdiyi “Tarixi poetika”27
kursuna giriş fәsli dә göstәrir) öz qәnaәtini tәsadüfi, ayrı-ayrı
empirik-tarixi ümumilәşdirmәlәrin әsasında qurmağa mәcbur idi.
Yeri gәlmişkәn, eposun müqayisәli tarixi haqqında onun ikiillik
universitet kursu (1884–1886) da buna dәlalәt edir.28 Bu kurs
qәhrәmanlıq eposunun genezisi mәsәlәlәri üzrә tarixi poetikanın
geniş perspektivlәri ilә açılır, ancaq sonradan orta әsrlәr Avropa
xalqlarının epik yaradıcılığının böyük hәcmdә materiallarının
empirik tәhlilinә vә tәsvirinә baş vurur. Bu tәsadüfi faktlar yığı-
nında müәllifin özü tәrәfindәn qeyd olunmuş ümumnәzәri vә
müqayisәli-tarixi xarakterli problemlәr tamamilә unudulur.
XIX әsrin sonları – XX әsrin birinci yarısında burjua tarixi
fikrinin tәnәzzülü xüsusilә әdәbiyyatın müqayisәli-tarixi sәpkidә
88
