Page 75 - jirmunski
P. 75
Xalq qəhrəmanlıq eposu
saqasında tapır: burada Diarmayd Qrayneni qaçırır, Qraynenin
danlaqlarına baxmayaraq, “öz dayısı vә hakiminә sәdaqәt nami-
nә” (ola bilsin, üzәrinә qoyulmuş “tabu”ya uyğun olaraq) öz sev-
gilisinә toxunmur, öz aralarına “soyuq daş” qoyur (sehrli vasitә –
qılınc motivinin arxaik forması) öz nәfsini saxladığına işarә kimi
hәr durduqları yerdә Finn üçün bir parça çiy әt qoyur. Digәr bir
motiv dә bununla bağlıdır. Bir dәfә sevgililәr çayı keçәrkәn su
Qraynenin ayaqlarını dizdәn yuxarı isladır vә bu vaxt o, ucadan
deyir: “Ey su, sәn Diarmayddan cәsarәtlisәn!” “Cәsarәtli su”
motivi fransız romanında da saxlanmışdır, ancaq burada o, öz
mәzmununa uyğun olaraq, Tristanın ilk sevgilisini unuda bilmә-
diyi üçün sevmәk istәmәdiyi ikinci İzolda ilә münasibәtlәri üzә-
rinә köçürülmüşdür.150
“Diarmayda vә Qrayne” tipli irland saqaları sonrakı Tristan
haqqında romanın çox qısa süjet mahiyyәtini әks etdirir: qoca
kralın gәnc gözәli özünә arvad etmәsi vә bu gözәlin öz әrinin ca-
van qohumuna vurularaq sehrli ovsunla onun müqavimәtini sın-
dırması haqqında hekayә; sevәnlәr meşәyә qaçırlar, orada “ağır
hәyat” sürürlәr (vie aspre et dure), tәhqir olunmuş hökmdar vә
onun qulluqçuları tәrәfindәn tәqib olunurlar. Hökmdarın әlinә
düşdükdәn sonra isә etdiklәri әmәlә görә ağır cәzaya mәruz qa-
lırlar. Fransız cәngavәrlik romanı bu qәdim dastanı müxtәlif fa-
bula materialları ilә zәnginlәşdirmiş, eyni zamanda onun әsas
mәzmununu Engelsin qeyd etdiyi cәngavәrlik sevgisinin yeni
izahı ruhunda yenidәn mәnalandıraraq inkişaf etdirmişdir.
Tristan haqqında romanı ona mәzmunca yaxın olan irland sa-
qaları ilә müqayisә etdikdә, onlarda oxşar mövzunun olduğunu
görürük, amma ibtidai mәişәt vә psixologiya, ailә vә patriarxal-
tayfa quruluşuna yaxın, әlavә olaraq keltlәr üçün xarakterik olan
matriarxal qalıqları, cinsi sevgidә qadın tәşәbbüsünün uzağa get-
mәsinә yol verәn daha azad ailә münasibәtlәrinә xarakterik icti-
mai formalar әsasında intişar tapmış daha arxaik traktovkalarda
görürük. Burada әlaqә genetikdir: irland saqaları bizә ictimai
mәişәt, insan hisslәri vә münasibәtlәrinin xam materialını verir.
Fransız romanının süjeti dә buradan bәhrәlәnәrәk inkişaf etmiş-
75
saqasında tapır: burada Diarmayd Qrayneni qaçırır, Qraynenin
danlaqlarına baxmayaraq, “öz dayısı vә hakiminә sәdaqәt nami-
nә” (ola bilsin, üzәrinә qoyulmuş “tabu”ya uyğun olaraq) öz sev-
gilisinә toxunmur, öz aralarına “soyuq daş” qoyur (sehrli vasitә –
qılınc motivinin arxaik forması) öz nәfsini saxladığına işarә kimi
hәr durduqları yerdә Finn üçün bir parça çiy әt qoyur. Digәr bir
motiv dә bununla bağlıdır. Bir dәfә sevgililәr çayı keçәrkәn su
Qraynenin ayaqlarını dizdәn yuxarı isladır vә bu vaxt o, ucadan
deyir: “Ey su, sәn Diarmayddan cәsarәtlisәn!” “Cәsarәtli su”
motivi fransız romanında da saxlanmışdır, ancaq burada o, öz
mәzmununa uyğun olaraq, Tristanın ilk sevgilisini unuda bilmә-
diyi üçün sevmәk istәmәdiyi ikinci İzolda ilә münasibәtlәri üzә-
rinә köçürülmüşdür.150
“Diarmayda vә Qrayne” tipli irland saqaları sonrakı Tristan
haqqında romanın çox qısa süjet mahiyyәtini әks etdirir: qoca
kralın gәnc gözәli özünә arvad etmәsi vә bu gözәlin öz әrinin ca-
van qohumuna vurularaq sehrli ovsunla onun müqavimәtini sın-
dırması haqqında hekayә; sevәnlәr meşәyә qaçırlar, orada “ağır
hәyat” sürürlәr (vie aspre et dure), tәhqir olunmuş hökmdar vә
onun qulluqçuları tәrәfindәn tәqib olunurlar. Hökmdarın әlinә
düşdükdәn sonra isә etdiklәri әmәlә görә ağır cәzaya mәruz qa-
lırlar. Fransız cәngavәrlik romanı bu qәdim dastanı müxtәlif fa-
bula materialları ilә zәnginlәşdirmiş, eyni zamanda onun әsas
mәzmununu Engelsin qeyd etdiyi cәngavәrlik sevgisinin yeni
izahı ruhunda yenidәn mәnalandıraraq inkişaf etdirmişdir.
Tristan haqqında romanı ona mәzmunca yaxın olan irland sa-
qaları ilә müqayisә etdikdә, onlarda oxşar mövzunun olduğunu
görürük, amma ibtidai mәişәt vә psixologiya, ailә vә patriarxal-
tayfa quruluşuna yaxın, әlavә olaraq keltlәr üçün xarakterik olan
matriarxal qalıqları, cinsi sevgidә qadın tәşәbbüsünün uzağa get-
mәsinә yol verәn daha azad ailә münasibәtlәrinә xarakterik icti-
mai formalar әsasında intişar tapmış daha arxaik traktovkalarda
görürük. Burada әlaqә genetikdir: irland saqaları bizә ictimai
mәişәt, insan hisslәri vә münasibәtlәrinin xam materialını verir.
Fransız romanının süjeti dә buradan bәhrәlәnәrәk inkişaf etmiş-
75
