Page 65 - jirmunski
P. 65
Xalq qəhrəmanlıq eposu
Gilyom” vә digәr Qәrbi Avropa romanlarının әsasında Bizans rә-
vayәtlәri yox, Şәrqdәn gәlәn vә mәzmunu ilә müasir Şәrq vari-
antlarına yaxın olan nağıl dururdu.
Bir neçә müasir söylәyicinin dilindәn qeydә alınmış “Gündoğ-
muş” özbәk xalq romanının (mәhәbbәt dastanı) әsasında da Şәrq
nağılı durur.129
Qәhrәman, şahzadә Gündoğmuş yuxusunda Zәngar ölkәsi-
nin hökmdarı Buğra xanın qızı gözәl şahzadә Halbikәni görür vә
uzaqdan-uzağa ona vurulur. Bir çox sәrgüzәştlәrdәn sonra o, qı-
zın yaşadığı saraya düşә bilir. Halbikә onun sevgilisi olur. Qә-
zәblәnmiş xanın ölümә mәhkum etdiyi sevgililәr qaçıb xilas
olur, dağlara, çöllәrә üz tuturlar. Burada – mağarada Halbikәnin
iki әkiz oğlu dünyaya göz açır. Gündoğmuş öz sevgilisini etibarlı
yerdә qoyub kömәk dalınca gedir vә tacirlәrin karvanına rast gә-
lir. Karvançılar yolu kәsmiş әjdahanı öldürәrәk onlara kömәk
edәn Gündoğmuşa ailәsi ilә birlikdә karvana qoşulmağa icazә
verirlәr. Ancaq Buğra xan tәrәfindәn şahzadә qızı tapana vәd
edilmiş bәxşişә aldanan karvanbaşı Gündoğmuş ilә oğlanlarını
sәhrada qoyub onun arvadını özü ilә aparır. Çayı keçәndә Gündoğ-
muş oğlanlarını itirir: onların birini iri balıq udur, o birini isә
qurd aparır. Uşaqları çoban ilә balıqçı xilas edir; oğlanlar öz tәr-
biyәçilәrindәn Qurgi bәy (farscadan “qorg” – “qurd”) vә Mahi
bәy (farscadan “mahi” – “balıq”) lәqәblәrini alırlar. Ümidini itir-
miş Gündoğmuş yoxsul dәrviş kimi sәyahәtә yollanır. Sonradan
vaxt keçdikcә ailә üzvlәri bir-birini tapır. Oğlanların anasını
oğurlayan tacirlәr onu Zәngar ölkәsinә gәtirәndә oğlanları ananı
tapırlar. Buğra xanın ölümündәn sonra onun әyanları dövlәt quşu
uçururlar vә quş şәhәrә gәlәn qәribin başına qonur. Gündoğmuş
Zәngarın hakimi olur. Xanın ilxılarını qaçırmış iki oğlanı onun
yanına gәtirirlәr. Halbikә öz övladlarına görә xahiş etmәk üçün
saraya gәlir. Belәliklә, qәhrәman itirdiyi arvadını vә oğlanlarını
tapır.
“Gündoğmuş”da xalq nağılından mәhәbbәt dastanı üçün
material kimi istifadә edilmişdir. Bu hala digәr özbәk xalq ro-
manlarında da rast gәlinir (“Rüstәm xan”, “Şirin vә Şәkәr” vә
s.). Buradan hadisәlәrin yeni düyünlәnmәsi yaranır: uzaqlarda
65
Gilyom” vә digәr Qәrbi Avropa romanlarının әsasında Bizans rә-
vayәtlәri yox, Şәrqdәn gәlәn vә mәzmunu ilә müasir Şәrq vari-
antlarına yaxın olan nağıl dururdu.
Bir neçә müasir söylәyicinin dilindәn qeydә alınmış “Gündoğ-
muş” özbәk xalq romanının (mәhәbbәt dastanı) әsasında da Şәrq
nağılı durur.129
Qәhrәman, şahzadә Gündoğmuş yuxusunda Zәngar ölkәsi-
nin hökmdarı Buğra xanın qızı gözәl şahzadә Halbikәni görür vә
uzaqdan-uzağa ona vurulur. Bir çox sәrgüzәştlәrdәn sonra o, qı-
zın yaşadığı saraya düşә bilir. Halbikә onun sevgilisi olur. Qә-
zәblәnmiş xanın ölümә mәhkum etdiyi sevgililәr qaçıb xilas
olur, dağlara, çöllәrә üz tuturlar. Burada – mağarada Halbikәnin
iki әkiz oğlu dünyaya göz açır. Gündoğmuş öz sevgilisini etibarlı
yerdә qoyub kömәk dalınca gedir vә tacirlәrin karvanına rast gә-
lir. Karvançılar yolu kәsmiş әjdahanı öldürәrәk onlara kömәk
edәn Gündoğmuşa ailәsi ilә birlikdә karvana qoşulmağa icazә
verirlәr. Ancaq Buğra xan tәrәfindәn şahzadә qızı tapana vәd
edilmiş bәxşişә aldanan karvanbaşı Gündoğmuş ilә oğlanlarını
sәhrada qoyub onun arvadını özü ilә aparır. Çayı keçәndә Gündoğ-
muş oğlanlarını itirir: onların birini iri balıq udur, o birini isә
qurd aparır. Uşaqları çoban ilә balıqçı xilas edir; oğlanlar öz tәr-
biyәçilәrindәn Qurgi bәy (farscadan “qorg” – “qurd”) vә Mahi
bәy (farscadan “mahi” – “balıq”) lәqәblәrini alırlar. Ümidini itir-
miş Gündoğmuş yoxsul dәrviş kimi sәyahәtә yollanır. Sonradan
vaxt keçdikcә ailә üzvlәri bir-birini tapır. Oğlanların anasını
oğurlayan tacirlәr onu Zәngar ölkәsinә gәtirәndә oğlanları ananı
tapırlar. Buğra xanın ölümündәn sonra onun әyanları dövlәt quşu
uçururlar vә quş şәhәrә gәlәn qәribin başına qonur. Gündoğmuş
Zәngarın hakimi olur. Xanın ilxılarını qaçırmış iki oğlanı onun
yanına gәtirirlәr. Halbikә öz övladlarına görә xahiş etmәk üçün
saraya gәlir. Belәliklә, qәhrәman itirdiyi arvadını vә oğlanlarını
tapır.
“Gündoğmuş”da xalq nağılından mәhәbbәt dastanı üçün
material kimi istifadә edilmişdir. Bu hala digәr özbәk xalq ro-
manlarında da rast gәlinir (“Rüstәm xan”, “Şirin vә Şәkәr” vә
s.). Buradan hadisәlәrin yeni düyünlәnmәsi yaranır: uzaqlarda
65
