Page 64 - jirmunski
P. 64
tor Jirmunski
disәlәrin düyünlәnmәsi hissәsindә, әzabları gәnclikdә, yoxsa qo-
calıq yaşlarında çәkmәk seçimi gәlir: arvadı ilә mәslәhәtlәşәn
qәhrәman birincini seçir. O, öz arvadı vә iki azyaşlı oğlu ilә
qürbәtә üz tutur (oğlanları yolda dünyaya göz açır variantı). Sar-
van (tacir, döyüşçü, quldur variantı) arvadını aldadaraq oğurla-
yır. Çaydan keçәrkәn körpәlәrdәn birini qurd (şir variantı), birini
çay aparır. Hәr ikisini sadә insanlar (çoban, balıqçı, kәndlilәr) xi-
las edir vә böyüdür. Qәhrәman yoxsul qәrib kimi yad ölkәyә gә-
lir. Bu zaman ölkәnin şahı ölür vә adәtә görә, onun varisini seç-
mәk üçün sәmaya quş buraxılır (“dövlәt quşu”, “xoşbәxtlik qu-
şu” vә ya “padşah quşu”). Quş üç dәfә yadelli qәribin başına qo-
nur vә o, şah seçilir. Qovuşma şahın sarayında baş tutur: ilk ola-
raq ana vә uşaqları (qardaşlar şaha xidmәt edirlәr, onların anası-
nı oğurlayan tacirin mallarını qorumağa göndәrilirlәr), sonra
bütün ailә qovuşur vә oğru cәzalandırılır.
Şәrq nağılının әsas xüsusiyyәtlәri Qәrb variantına çox yaxın-
dır: ayrılıq vә qovuşma, qәhrәmanın arvadının oğurlanması vә
iki oğlunun itkin düşmәsi; çayı keçәrkәn onlardan birini heyvan
(qurd) oğurlayır, digәrini isә çay aparır. Әsas fәrq ondan ibarәt-
dir ki, Şәrq nağılında yad ölkәdә qәhrәmanın özü, Qәrb romanla-
rında isә qәhrәman qadın şah olur. Burada, şübhәsiz ki, prioritet
Şәrq variantındadır: Qәrb variantında bütün tәrtibçilәr, ikinci dә-
fә, yad ölkәnin çarına әrә getdikdәn sonra qәhrәman qadının “tә-
mizliyi”ni saxlamaq üçün mәcburi süni fәndlәrә (bir il әrzindә
toxunulmazlıq vә kralın qәfil ölümü) әl atmalı olurlar. Görünür,
“Xoşbәxtlik quşu”nun (Şәrq nağılında “dövlәt quşu”nun)128 va-
sitәsilә didәrgin qәribin taxta oturması motivi Qәrbdә başa
düşülmәdiyindәn, onu gözәl qәhrәman qadının taxta çıxarılması
ilә әvәz ediblәr ki, bu da süni maneәlәrlә müşayiәt olunub. An-
caq ola bilәr ki, Qәrb romanlarındakı hadisәlәrin düyününün
açılması (razvyazka) zamanı meydana çıxan qartal Şәrq nağılın-
dakı “xoşbәxtlik quşu”nun uzaq reminissensiyasıdır. Yevstafi-P-
lakida rәvayәti bu motivi tamamilә açır, çünki bu motiv Roma
sәrkәrdәsi vә xristian әzabkeşinin bioqrafik hekayәti ilә ziddiy-
yәt tәşkil edirdi. Bu hal kifayәt qәdәr aydın göstәrir ki, “İngilis
64
disәlәrin düyünlәnmәsi hissәsindә, әzabları gәnclikdә, yoxsa qo-
calıq yaşlarında çәkmәk seçimi gәlir: arvadı ilә mәslәhәtlәşәn
qәhrәman birincini seçir. O, öz arvadı vә iki azyaşlı oğlu ilә
qürbәtә üz tutur (oğlanları yolda dünyaya göz açır variantı). Sar-
van (tacir, döyüşçü, quldur variantı) arvadını aldadaraq oğurla-
yır. Çaydan keçәrkәn körpәlәrdәn birini qurd (şir variantı), birini
çay aparır. Hәr ikisini sadә insanlar (çoban, balıqçı, kәndlilәr) xi-
las edir vә böyüdür. Qәhrәman yoxsul qәrib kimi yad ölkәyә gә-
lir. Bu zaman ölkәnin şahı ölür vә adәtә görә, onun varisini seç-
mәk üçün sәmaya quş buraxılır (“dövlәt quşu”, “xoşbәxtlik qu-
şu” vә ya “padşah quşu”). Quş üç dәfә yadelli qәribin başına qo-
nur vә o, şah seçilir. Qovuşma şahın sarayında baş tutur: ilk ola-
raq ana vә uşaqları (qardaşlar şaha xidmәt edirlәr, onların anası-
nı oğurlayan tacirin mallarını qorumağa göndәrilirlәr), sonra
bütün ailә qovuşur vә oğru cәzalandırılır.
Şәrq nağılının әsas xüsusiyyәtlәri Qәrb variantına çox yaxın-
dır: ayrılıq vә qovuşma, qәhrәmanın arvadının oğurlanması vә
iki oğlunun itkin düşmәsi; çayı keçәrkәn onlardan birini heyvan
(qurd) oğurlayır, digәrini isә çay aparır. Әsas fәrq ondan ibarәt-
dir ki, Şәrq nağılında yad ölkәdә qәhrәmanın özü, Qәrb romanla-
rında isә qәhrәman qadın şah olur. Burada, şübhәsiz ki, prioritet
Şәrq variantındadır: Qәrb variantında bütün tәrtibçilәr, ikinci dә-
fә, yad ölkәnin çarına әrә getdikdәn sonra qәhrәman qadının “tә-
mizliyi”ni saxlamaq üçün mәcburi süni fәndlәrә (bir il әrzindә
toxunulmazlıq vә kralın qәfil ölümü) әl atmalı olurlar. Görünür,
“Xoşbәxtlik quşu”nun (Şәrq nağılında “dövlәt quşu”nun)128 va-
sitәsilә didәrgin qәribin taxta oturması motivi Qәrbdә başa
düşülmәdiyindәn, onu gözәl qәhrәman qadının taxta çıxarılması
ilә әvәz ediblәr ki, bu da süni maneәlәrlә müşayiәt olunub. An-
caq ola bilәr ki, Qәrb romanlarındakı hadisәlәrin düyününün
açılması (razvyazka) zamanı meydana çıxan qartal Şәrq nağılın-
dakı “xoşbәxtlik quşu”nun uzaq reminissensiyasıdır. Yevstafi-P-
lakida rәvayәti bu motivi tamamilә açır, çünki bu motiv Roma
sәrkәrdәsi vә xristian әzabkeşinin bioqrafik hekayәti ilә ziddiy-
yәt tәşkil edirdi. Bu hal kifayәt qәdәr aydın göstәrir ki, “İngilis
64
