Page 56 - jirmunski
P. 56
tor Jirmunski
nin üzvlәrini bir-birindәn ayırır, onlar başqa ölkәlәrә, bir qayda
olaraq Şәrq ölkәlәrinә sәyahәt zamanı gәmi qәzasına düşür, dә-
niz quldurlarının әlinә keçir vә ya sarasinlәrә әsir düşürlәr, Şәrq
sultanının hәrәmxanasına aparılırlar, bir sıra macәralardan, ağır
sınaqlardan sonra xoş tәsadüf nәticәsindә yenidәn qarşılaşırlar,
hәr hansı bir әlamәtә görә (recognitio) bir-birlәrini tanıyıb yeni-
dәn qovuşurlar. Cәngavәrlik romanları ilә yanaşı, müqәddәslәrin
hәyatından bәhs edәn bәzi roman mәzmunlu qissәlәr dә bu janra
aid edilir, bu janr hәlә erkәn Bizans әdәbiyyatında geniş tәmsil
olunmuşdu (әn erkәn nümunәsi “Klementina”dır, b.e. II әsri –
әfsanәyә görә, ilk papa müqәddәs Klimentin hәyatı haqqında
apokrifik qissәdir). Buna bәnzәr “Bizans” süjetlәrinin әnәnәvi vә
şәrti “şәrq” fonu, mәişәt vә psixoloji elementlәrlә yanaşı, XII–XIII
әsrlәrә aid “Fluar vә Blanşefler” vә “Okassen vә Nikolet” kimi
mәşhur fransız mәhәbbәt romanlarında da özünә yer almışdır; bu
qәbildәn olan “Gözәl Maqelona”da (XVII әsr rus nәsr variantın-
da – “Pyotr Qızıl açarlar”) birbaşa “Min bir gecә”dәn götürülmüş
süjetlәri görmәk olar.104
Macәra mövzusu qәhrәmanlıq eposuna da nüfuz edir: ecaz-
kar Şәrq ölkәlәrinә sürgün edilәn qәhrәmanın başına gәlәn qәri-
bә sәrgüzәştlәr haqqında hekayәtlәri xatırlayaq (“Hersoq Ernst”
alman poeması, fransızların “Qüyon de Bordo” vә onun davamı
olan “Esklarmonda” poemaları, XII әsr). Tәdqiqatçılar “Hersoq
Ernst” vә “Esklarmonda”da “Min bir gecә” nağılındakı dәniz
sәyyahı Sindbadın macәralarından vә ya hansısa vasitәçi mәnbә-
dәn götürülmüş bütöv bir qrup motiv müәyyәn etmişlәr: gәminin
dәyib parçalandığı maqnit dağı, gәmi qәzasına uğrayanları götürüb
aparan vә acından ölmәkdәn xilas edәn iri qriflәr (әrәb quşu Ta-
le), yeraltı çaylarla gәmi sәfәri, almaz vadisi, arimaspların nağıl
ölkәsindә macәralar (әrәb adası Serendib) vә s.105 Körpә vaxtla-
rında qriflәr tәrәfindәn insan yaşamayan adaya aparılmış gәnc
Hagenin “robinzonada”sı da buraya aiddir: “Kudrun” poeması-
nın (XIII әsrin әvvәli) müәllifi yeni әdәbi dәbin tәlәblәrinә uy-
ğun olaraq, bu mәnşәcә qәdim qәhrәmanlıq süjetini öz epopeya-
sında özünәmәxsus uvertüra kimi vermәyi vacib bilmişdir.106
56
nin üzvlәrini bir-birindәn ayırır, onlar başqa ölkәlәrә, bir qayda
olaraq Şәrq ölkәlәrinә sәyahәt zamanı gәmi qәzasına düşür, dә-
niz quldurlarının әlinә keçir vә ya sarasinlәrә әsir düşürlәr, Şәrq
sultanının hәrәmxanasına aparılırlar, bir sıra macәralardan, ağır
sınaqlardan sonra xoş tәsadüf nәticәsindә yenidәn qarşılaşırlar,
hәr hansı bir әlamәtә görә (recognitio) bir-birlәrini tanıyıb yeni-
dәn qovuşurlar. Cәngavәrlik romanları ilә yanaşı, müqәddәslәrin
hәyatından bәhs edәn bәzi roman mәzmunlu qissәlәr dә bu janra
aid edilir, bu janr hәlә erkәn Bizans әdәbiyyatında geniş tәmsil
olunmuşdu (әn erkәn nümunәsi “Klementina”dır, b.e. II әsri –
әfsanәyә görә, ilk papa müqәddәs Klimentin hәyatı haqqında
apokrifik qissәdir). Buna bәnzәr “Bizans” süjetlәrinin әnәnәvi vә
şәrti “şәrq” fonu, mәişәt vә psixoloji elementlәrlә yanaşı, XII–XIII
әsrlәrә aid “Fluar vә Blanşefler” vә “Okassen vә Nikolet” kimi
mәşhur fransız mәhәbbәt romanlarında da özünә yer almışdır; bu
qәbildәn olan “Gözәl Maqelona”da (XVII әsr rus nәsr variantın-
da – “Pyotr Qızıl açarlar”) birbaşa “Min bir gecә”dәn götürülmüş
süjetlәri görmәk olar.104
Macәra mövzusu qәhrәmanlıq eposuna da nüfuz edir: ecaz-
kar Şәrq ölkәlәrinә sürgün edilәn qәhrәmanın başına gәlәn qәri-
bә sәrgüzәştlәr haqqında hekayәtlәri xatırlayaq (“Hersoq Ernst”
alman poeması, fransızların “Qüyon de Bordo” vә onun davamı
olan “Esklarmonda” poemaları, XII әsr). Tәdqiqatçılar “Hersoq
Ernst” vә “Esklarmonda”da “Min bir gecә” nağılındakı dәniz
sәyyahı Sindbadın macәralarından vә ya hansısa vasitәçi mәnbә-
dәn götürülmüş bütöv bir qrup motiv müәyyәn etmişlәr: gәminin
dәyib parçalandığı maqnit dağı, gәmi qәzasına uğrayanları götürüb
aparan vә acından ölmәkdәn xilas edәn iri qriflәr (әrәb quşu Ta-
le), yeraltı çaylarla gәmi sәfәri, almaz vadisi, arimaspların nağıl
ölkәsindә macәralar (әrәb adası Serendib) vә s.105 Körpә vaxtla-
rında qriflәr tәrәfindәn insan yaşamayan adaya aparılmış gәnc
Hagenin “robinzonada”sı da buraya aiddir: “Kudrun” poeması-
nın (XIII әsrin әvvәli) müәllifi yeni әdәbi dәbin tәlәblәrinә uy-
ğun olaraq, bu mәnşәcә qәdim qәhrәmanlıq süjetini öz epopeya-
sında özünәmәxsus uvertüra kimi vermәyi vacib bilmişdir.106
56
