Page 53 - jirmunski
P. 53
Xalq qəhrəmanlıq eposu
XI әsr, gürcülәrin “Visramiani”si, XII әsr)94 vә Nizaminin mә-
hәbbәt dastanındakı sözügedәn süjetlәrin türk xalqlarının, mәsә-
lәn, qәdim özbәk (Әlişir Nәvainin “Leyli vә Mәcnun” vә “Fәr-
had vә Şirin” әsәrlәri, XVI әsr), Azәrbaycan (Füzulinin “Leyli vә
Mәcnun” әsәri, XVI әsr) vә s. әdәbiyyatda yenidәn işlәnmiş va-
riantlarını qeyd etmәk olar. Belә yaradıcı tәrcümәlәr (gәzәri
süjetlәrlә yanaşı) beynәlxalq qarşılıqlı әdәbi tәsirlәrin xarakterik
formalarıdır. Bu, orta әsrlәr feodal cәmiyyәtinin әdәbiyyatında
spesifik, daha dәqiq desәk, milli mәzmunun zәif inkişafından xә-
bәr verir. Xatırladaq ki, millәt müәyyәn dövrә, inkişaf etmәkdә
olan kapitalizm dövrünә aid tarixi kateqoriyadır. Digәr tәrәfdәn,
şairin fәrdi özünüdәrk şüurunun yaranmasına baxmayaraq, onlar
poetik yaradıcılıqda hәlә tam şәkildә müәllifin fәrdi özәlliklәri-
nin olmamasına işarә edir, – sәnәti öncә şәxsiyyәtin ifadәsi kimi
qәbul edәn fәrdiyyәtçi estetika da, әsasәn, burjuaziyanın inkişa-
fının mәhsuludur.
Yüksәk üslublu romanik eposun kitab formaları ilә yanaşı,
hәm Qәrbdә, hәm dә Şәrqdә, xalq yaradıcılığı әsasında yaranan
formaları da inkişaf edir. Bunlarda cәngavәrlik şücaәtlәrinin qәh-
rәman-sevgi vә sehrli macәra elementlәri yüksәk cәngavәr mә-
hәbbәtinin hәssas psixologiyasına nәzәrәn üstünlük tәşkil edir.
Bu cәhәtdәn ingilis poetik nümunәlәri (XIII әsrin ikinci yarısın-
dan) daha xarakterikdir: “Ser Tristram” (Tristan), “Ser Valili Per-
seval”, “Ser Eqlamur” vә bir çox başqaları. XIV әsrә qәdәr İngil-
tәrәnin kübar cәmiyyәti ingilis-normand truverlәri tәrәfindәn
fransızca yazılmış cәngavәrlik romanlarını oxuyurdu; Artur silsi-
lәsindәn olan ingilis dilindә yazılmış romanlar daha demokratik
şәhәr vә kәnd auditoriyası qarşısında ucadan oxunması üçün me-
nestrellәr (jonqlyorlar) tәrәfindәn yaradılırdı. “Kenterberiya he-
kayәlәri”ndә (XIV әsrin sonu) o vaxtlar çox geniş yayılmış bu
janrı Çoser özünün tamamlanmamış “Ser Topas” poemasında
parodiya edir. XVI әsrdәn etibarәn Qәrbdә qәdim mәnzum cәn-
gavәrlik romanlarının vә qәhrәmanlıq eposlarının nәsrlә yenidәn
işlәnmәsi ilә meydana çıxan vә kitab nәşrinin kәşfi ilә geniş ya-
yılan “xalq kitabları” da belә demokratik janra aid edilmәlidir.
53
XI әsr, gürcülәrin “Visramiani”si, XII әsr)94 vә Nizaminin mә-
hәbbәt dastanındakı sözügedәn süjetlәrin türk xalqlarının, mәsә-
lәn, qәdim özbәk (Әlişir Nәvainin “Leyli vә Mәcnun” vә “Fәr-
had vә Şirin” әsәrlәri, XVI әsr), Azәrbaycan (Füzulinin “Leyli vә
Mәcnun” әsәri, XVI әsr) vә s. әdәbiyyatda yenidәn işlәnmiş va-
riantlarını qeyd etmәk olar. Belә yaradıcı tәrcümәlәr (gәzәri
süjetlәrlә yanaşı) beynәlxalq qarşılıqlı әdәbi tәsirlәrin xarakterik
formalarıdır. Bu, orta әsrlәr feodal cәmiyyәtinin әdәbiyyatında
spesifik, daha dәqiq desәk, milli mәzmunun zәif inkişafından xә-
bәr verir. Xatırladaq ki, millәt müәyyәn dövrә, inkişaf etmәkdә
olan kapitalizm dövrünә aid tarixi kateqoriyadır. Digәr tәrәfdәn,
şairin fәrdi özünüdәrk şüurunun yaranmasına baxmayaraq, onlar
poetik yaradıcılıqda hәlә tam şәkildә müәllifin fәrdi özәlliklәri-
nin olmamasına işarә edir, – sәnәti öncә şәxsiyyәtin ifadәsi kimi
qәbul edәn fәrdiyyәtçi estetika da, әsasәn, burjuaziyanın inkişa-
fının mәhsuludur.
Yüksәk üslublu romanik eposun kitab formaları ilә yanaşı,
hәm Qәrbdә, hәm dә Şәrqdә, xalq yaradıcılığı әsasında yaranan
formaları da inkişaf edir. Bunlarda cәngavәrlik şücaәtlәrinin qәh-
rәman-sevgi vә sehrli macәra elementlәri yüksәk cәngavәr mә-
hәbbәtinin hәssas psixologiyasına nәzәrәn üstünlük tәşkil edir.
Bu cәhәtdәn ingilis poetik nümunәlәri (XIII әsrin ikinci yarısın-
dan) daha xarakterikdir: “Ser Tristram” (Tristan), “Ser Valili Per-
seval”, “Ser Eqlamur” vә bir çox başqaları. XIV әsrә qәdәr İngil-
tәrәnin kübar cәmiyyәti ingilis-normand truverlәri tәrәfindәn
fransızca yazılmış cәngavәrlik romanlarını oxuyurdu; Artur silsi-
lәsindәn olan ingilis dilindә yazılmış romanlar daha demokratik
şәhәr vә kәnd auditoriyası qarşısında ucadan oxunması üçün me-
nestrellәr (jonqlyorlar) tәrәfindәn yaradılırdı. “Kenterberiya he-
kayәlәri”ndә (XIV әsrin sonu) o vaxtlar çox geniş yayılmış bu
janrı Çoser özünün tamamlanmamış “Ser Topas” poemasında
parodiya edir. XVI әsrdәn etibarәn Qәrbdә qәdim mәnzum cәn-
gavәrlik romanlarının vә qәhrәmanlıq eposlarının nәsrlә yenidәn
işlәnmәsi ilә meydana çıxan vә kitab nәşrinin kәşfi ilә geniş ya-
yılan “xalq kitabları” da belә demokratik janra aid edilmәlidir.
53
