Page 47 - jirmunski
P. 47
Xalq qəhrəmanlıq eposu
Belә ki, rus kәndli bahadırı, ağıllı vә tәmkinli İlya Muromets
vә ya azğın novqorodlu quldur Vaska Buslayev, tәdricәn qoçaq
vә cәsarәtli üsyançı-hayduk simasını alan Marko Kraleviç, “iman-
sızlara” qarşı sәlib yürüşü dövrünün alicәnab fransız cәngavәri
Roland, bozqırlı bahadır Koblandı vә ya döyüşkәn köçәri tayfa-
ların qüdrәtli başçısı Manas – bunlardan hәr biri tipik möhtәşәm
formada onları yaradan xalqın tәkrarolunmaz, özünәmәxsus xüsu-
siyyәtlәrini, döyüş şücaәti idealını vә yalnız bu formada ona xa-
rakterik olan qәhrәmanlıq şәfqәtini özlәrindә cәmlәşdirmişdir.
Eposun özünün inkişafında mәrhәlәli-tipoloji müxtәlifliklәr dә
az önәmli deyil. Bu inkişafın perspektivini nәzәrә almadan, biz
әslindә tarixi vә әdәbi prosesin müxtәlif mәrhәlәlәrinin hadisәlә-
rini bir müstәviyә aid etmәklә risk edirik.
Xalq qәhrәmanlıq eposunun klassik әsәrlәri – Qәrbi Avropa
german vә roman xalqlarının orta әsrlәr eposları, rus dastanları
vә cәnubi slavyan “yunak nәğmәlәri”, qırğızların “Manas”ı vә
ya kalmıkların “Canqarnamә”si – möhtәşәm qәhrәman ideallaş-
dırması formasında xalqın yaddaşında saxlanan tarixi keçmişini
tәcәssüm etdirirlәr. Savaş әsri şәraitindә xalqın qәhrәmanlıq idealını
tәcәssüm etdirәn bahadır öz xalqının tarixi düşmәnlәrinә vә onu
әsarәt altına salanlara qarşı döyüşlәrdә azadlığının vә müstәqilli-
yinin müdafiәçisi kimi çıxış edir.
Xalq epik yaradıcılığının arxaik, ilkin mәrhәlәsini bahadırlıq
nağılı tәmsil edir. Qәdim bahadırlıq nağılında klassik qәhrәman-
lıq eposunun geniş xalq vә dövlәt perspektivi vә onunla әlaqәli
olan daha konkret tarixi mәhdudlaşdırılması yoxdur. Burada qәh-
rәman, xalqın vә dövlәtin yox, ailәnin vә qәbilәnin nümayәndә-
sidir, onun igidliklәri nәsil vә ailә nifaqları, qohumuna görә qan
qisası, gәlin gәtirilmәsi, qonşu tayfanın ilxısının qaçırılması vә s.
ilә bağlıdır. Qәdim eposun süjetindә vә qәhrәmanın özünün ob-
razında mifoloji çalarlar var: sehrli doğuluş (tayfanın hamisi
olan ilahi әcdaddan), möcüzәli böyümә, sehrli mәğlubedilmәz-
lik, bahadır igidliklәrinin möcüzәli xarakteri, elәcә dә әn önәmli-
si – elçilik – nişanlı qız, bәzәn dünyanın o başında, “sәma ilә ye-
rin birlәşdiyi yerdә” yaşayan sәma qızının dalınca sәfәrәçıxma,
onun yolunda sehrli maneәlәri vә әngәllәri sehrli kömәkçi – ba-
47
Belә ki, rus kәndli bahadırı, ağıllı vә tәmkinli İlya Muromets
vә ya azğın novqorodlu quldur Vaska Buslayev, tәdricәn qoçaq
vә cәsarәtli üsyançı-hayduk simasını alan Marko Kraleviç, “iman-
sızlara” qarşı sәlib yürüşü dövrünün alicәnab fransız cәngavәri
Roland, bozqırlı bahadır Koblandı vә ya döyüşkәn köçәri tayfa-
ların qüdrәtli başçısı Manas – bunlardan hәr biri tipik möhtәşәm
formada onları yaradan xalqın tәkrarolunmaz, özünәmәxsus xüsu-
siyyәtlәrini, döyüş şücaәti idealını vә yalnız bu formada ona xa-
rakterik olan qәhrәmanlıq şәfqәtini özlәrindә cәmlәşdirmişdir.
Eposun özünün inkişafında mәrhәlәli-tipoloji müxtәlifliklәr dә
az önәmli deyil. Bu inkişafın perspektivini nәzәrә almadan, biz
әslindә tarixi vә әdәbi prosesin müxtәlif mәrhәlәlәrinin hadisәlә-
rini bir müstәviyә aid etmәklә risk edirik.
Xalq qәhrәmanlıq eposunun klassik әsәrlәri – Qәrbi Avropa
german vә roman xalqlarının orta әsrlәr eposları, rus dastanları
vә cәnubi slavyan “yunak nәğmәlәri”, qırğızların “Manas”ı vә
ya kalmıkların “Canqarnamә”si – möhtәşәm qәhrәman ideallaş-
dırması formasında xalqın yaddaşında saxlanan tarixi keçmişini
tәcәssüm etdirirlәr. Savaş әsri şәraitindә xalqın qәhrәmanlıq idealını
tәcәssüm etdirәn bahadır öz xalqının tarixi düşmәnlәrinә vә onu
әsarәt altına salanlara qarşı döyüşlәrdә azadlığının vә müstәqilli-
yinin müdafiәçisi kimi çıxış edir.
Xalq epik yaradıcılığının arxaik, ilkin mәrhәlәsini bahadırlıq
nağılı tәmsil edir. Qәdim bahadırlıq nağılında klassik qәhrәman-
lıq eposunun geniş xalq vә dövlәt perspektivi vә onunla әlaqәli
olan daha konkret tarixi mәhdudlaşdırılması yoxdur. Burada qәh-
rәman, xalqın vә dövlәtin yox, ailәnin vә qәbilәnin nümayәndә-
sidir, onun igidliklәri nәsil vә ailә nifaqları, qohumuna görә qan
qisası, gәlin gәtirilmәsi, qonşu tayfanın ilxısının qaçırılması vә s.
ilә bağlıdır. Qәdim eposun süjetindә vә qәhrәmanın özünün ob-
razında mifoloji çalarlar var: sehrli doğuluş (tayfanın hamisi
olan ilahi әcdaddan), möcüzәli böyümә, sehrli mәğlubedilmәz-
lik, bahadır igidliklәrinin möcüzәli xarakteri, elәcә dә әn önәmli-
si – elçilik – nişanlı qız, bәzәn dünyanın o başında, “sәma ilә ye-
rin birlәşdiyi yerdә” yaşayan sәma qızının dalınca sәfәrәçıxma,
onun yolunda sehrli maneәlәri vә әngәllәri sehrli kömәkçi – ba-
47
