Page 36 - jirmunski
P. 36
tor Jirmunski
Bu sonuncu halda da qәhrәmanlıq eposu qәdim nağıl әnәnә-
sinә әsaslanır. Türk vә monqol xalqlarının, altay, xakasların ba-
hadırlıq nağıllarında, yakut “olonxo”larında qәhrәmanın düşmә-
ni, adәtәn yeraltı dünyanın bahadırları olur. Bahadırlıq nağılları
ilә әlaqәsi daha aydın olan qәhrәmanlıq eposunda (“Alpamış”,
“Manas”) bu epik әnәnәnin tәkamülünü izlәmәk mümkündür: il-
kin olaraq, “fövqәlqüvvә” kәsb edәn nağıl xüsusiyyәtlәri tәdri-
cәn öz mifoloji xarakterini itirәrәk bәdii tәsvir vasitәsi kimi hә-
min xalqın tarixi düşmәnlәrinә – sarasinlәrә, tatarlara vә ya kal-
mıklara şamil edilmәyә başlayır.
3
Qәhrәmanlıq eposunun janr tәkamülü dә, әsasәn, oxşar yol-
larla cәrәyan edir.
XIX әsrin birici yarısında, xalq yaradıcılığının kollektiv xa-
rakteri haqqında romantik tәsәvvürlәrin tәsiri ilә, bu mәsәlәdә
ilk dәfә homerşünaslıqda irәli sürülmüş fikirlәr hakim idi: Frid-
rix Volf özünün “Homerә giriş” (“Prolegomena ad Homerum”,
1795) әsәrindә sübut etmәyә çalışırdı ki, “İliada” sonrakı redak-
torlar tәrәfindәn bir araya gәtirilmiş adsız xalq nәğmәlәrının top-
lusudur; bu nәğmәlәr epik süjetin ardıcıl epizodlarına uyğundur
vә bir-birinә bir tәhkiyәnin fәsillәri kimi әlavә olunmuşdur. Vol-
fun fikrincә, saxlanan “tikiş yerlәri”nә, ziddiyyәtlәrә vә tәkrarla-
ra istinadәn “әsl” nәğmәlәrı sonrakı, süni şәkildә yaradılmış vә
işlәnmiş redaksiya toplusundan ayırmaq filoloji tәnqidin vәzifә-
sidir.
Әvvәllәr filosof-klassik olmuş Karl Laxmann Volfun ideya-
larını vә metodikasını germanistika sahәsinә köçürdü: onun üçün
“Nibelunqlar” iyirmi “xalq nağılından” ibarәt, şifahi әnәnә ilә
ötürülmüş, az vә ya çox dәrәcәdә redaktor tәrәfindәn mexaniki
olaraq birlәşdirilmiş bir topludur. Laxmann, mәsәlәn, tәhkiyәnin
ardıcıllıq zәncirinә müvafiq olaraq, aşağıdakı fәsil-nәğmәlәrı
qeyd edir: Ziqfridin tәlim-tәrbiyәsi vә onun cәngavәrliyә qәbul
edilmәsi haqqında nәğmә, Ziqfridin Vormsa gәlişi vә onun bur-
qund kralları ilә dostluğu, Ziqfridin Brünhilda üçün elçiliyi, kral-
ların mübahisәsi vә s.80
36
Bu sonuncu halda da qәhrәmanlıq eposu qәdim nağıl әnәnә-
sinә әsaslanır. Türk vә monqol xalqlarının, altay, xakasların ba-
hadırlıq nağıllarında, yakut “olonxo”larında qәhrәmanın düşmә-
ni, adәtәn yeraltı dünyanın bahadırları olur. Bahadırlıq nağılları
ilә әlaqәsi daha aydın olan qәhrәmanlıq eposunda (“Alpamış”,
“Manas”) bu epik әnәnәnin tәkamülünü izlәmәk mümkündür: il-
kin olaraq, “fövqәlqüvvә” kәsb edәn nağıl xüsusiyyәtlәri tәdri-
cәn öz mifoloji xarakterini itirәrәk bәdii tәsvir vasitәsi kimi hә-
min xalqın tarixi düşmәnlәrinә – sarasinlәrә, tatarlara vә ya kal-
mıklara şamil edilmәyә başlayır.
3
Qәhrәmanlıq eposunun janr tәkamülü dә, әsasәn, oxşar yol-
larla cәrәyan edir.
XIX әsrin birici yarısında, xalq yaradıcılığının kollektiv xa-
rakteri haqqında romantik tәsәvvürlәrin tәsiri ilә, bu mәsәlәdә
ilk dәfә homerşünaslıqda irәli sürülmüş fikirlәr hakim idi: Frid-
rix Volf özünün “Homerә giriş” (“Prolegomena ad Homerum”,
1795) әsәrindә sübut etmәyә çalışırdı ki, “İliada” sonrakı redak-
torlar tәrәfindәn bir araya gәtirilmiş adsız xalq nәğmәlәrının top-
lusudur; bu nәğmәlәr epik süjetin ardıcıl epizodlarına uyğundur
vә bir-birinә bir tәhkiyәnin fәsillәri kimi әlavә olunmuşdur. Vol-
fun fikrincә, saxlanan “tikiş yerlәri”nә, ziddiyyәtlәrә vә tәkrarla-
ra istinadәn “әsl” nәğmәlәrı sonrakı, süni şәkildә yaradılmış vә
işlәnmiş redaksiya toplusundan ayırmaq filoloji tәnqidin vәzifә-
sidir.
Әvvәllәr filosof-klassik olmuş Karl Laxmann Volfun ideya-
larını vә metodikasını germanistika sahәsinә köçürdü: onun üçün
“Nibelunqlar” iyirmi “xalq nağılından” ibarәt, şifahi әnәnә ilә
ötürülmüş, az vә ya çox dәrәcәdә redaktor tәrәfindәn mexaniki
olaraq birlәşdirilmiş bir topludur. Laxmann, mәsәlәn, tәhkiyәnin
ardıcıllıq zәncirinә müvafiq olaraq, aşağıdakı fәsil-nәğmәlәrı
qeyd edir: Ziqfridin tәlim-tәrbiyәsi vә onun cәngavәrliyә qәbul
edilmәsi haqqında nәğmә, Ziqfridin Vormsa gәlişi vә onun bur-
qund kralları ilә dostluğu, Ziqfridin Brünhilda üçün elçiliyi, kral-
ların mübahisәsi vә s.80
36
