Page 31 - jirmunski
P. 31
Xalq qəhrəmanlıq eposu
rının folklorunda mәlum tәşbehә çevrilir: at quş kimi uçur (kuş-
day) vә ya qaçır. Bahadır atının belә iti qaçışının tәsviri, elәcә dә
atın yәhәrlәnmәsi motivi rus, türk vә monqol xalqlarının dastan-
larındakı epik klişelәrdәndir (şablonlar). Amma qanadlı at obrazı
ilә tanış olmayan rus bılinası, yәqin ki, çox qәdim zamanlara da-
yanan hәmin şablonlarda bahadır atının iti qaçışını – uçuşu qoru-
yub saxlamışdır. Mәsәlәn, müq.et, Trofim Ryabinindә: (Qilfer-
dinq, II, № 74, “İlya vә Solovey-razboynik”):
Onun xeyirxah bahadır atı
Dağdan-dağa atlanmağa başladı,
Tәpәdәn-tәpәyә sıçramağa başladı,
Dayaz çayları, gölmәçәlәri vurub keçdi.
Veselovski eposun qәhrәmanları arasında qardaşlaşma moti-
vini, әnәnәlәrә әsasәn, qәbilәyә qәbuletmә mәrasimi ilә әlaqә-
lәndirir.71 Biz qardaşlaşma әnәnәsinin qәdim german vә cәnubi
slavyan eposunda geniş yayıldığını bilirik: birincilәrdә bu mәra-
sim qardaşlaşanların qanlarının qarışdırılması (Blutbruderschaft)
ilә müşayiәt olunur. German eposunda Ziqfrid vә Qunter, Xaqen
vә Akvitanlı Valter vә b., fransız eposunda Roland vә Olivye, rus
bılinalarında İlya vә Svyatoqor, İlya vә Dobrınya, Dobrınya vә
Alyoşa, Potok vә Dobrınya vә digәrlәri, serb eposunda, demәk
olar ki, döyüş yoldaşları olan bütün yunaklar, özbәk eposunda
Alpamış vә kalmık Qaracan, qırğız eposunda Manas vә çinli Al-
mambet vә başqaları qardaşlaşmış qәhrәmanlardır. Bundan baş-
qa, “Manas”da qәhrәmanların qardaşlaşması prosesi yadelli ba-
hadırın “süd oğulluğu”, yәni onun qәbilәyә qәbul edilmәsi mәra-
simi ilә müşayiәt olunur (Manasın anası Çiyirdı oğlunun qardaş-
lığını öz südü ilә әmizdirir).
Bu mәişәt motivinin oxşar süjet işlәnmәlәrini dә qeyd etmәk
maraqlıdır: qardaşlaşma mәrasimindәn qabaq adәtәn qәhrәman-
ların tәkbәtәk döyüşü olur ki, burada onlar ya bәrabәr gücdә
olur, ya da qalib gәlәn (baş qәhrәman) rәqibini çәtinliklә üstәlә-
yir, alicәnablıq vә rәhmdillik göstәrәrәk onu bağışlayır; Roland
vә Olivye72, Dobrınya vә İlya73, Alpamış vә Qaracan74, Bum-Er-
31
rının folklorunda mәlum tәşbehә çevrilir: at quş kimi uçur (kuş-
day) vә ya qaçır. Bahadır atının belә iti qaçışının tәsviri, elәcә dә
atın yәhәrlәnmәsi motivi rus, türk vә monqol xalqlarının dastan-
larındakı epik klişelәrdәndir (şablonlar). Amma qanadlı at obrazı
ilә tanış olmayan rus bılinası, yәqin ki, çox qәdim zamanlara da-
yanan hәmin şablonlarda bahadır atının iti qaçışını – uçuşu qoru-
yub saxlamışdır. Mәsәlәn, müq.et, Trofim Ryabinindә: (Qilfer-
dinq, II, № 74, “İlya vә Solovey-razboynik”):
Onun xeyirxah bahadır atı
Dağdan-dağa atlanmağa başladı,
Tәpәdәn-tәpәyә sıçramağa başladı,
Dayaz çayları, gölmәçәlәri vurub keçdi.
Veselovski eposun qәhrәmanları arasında qardaşlaşma moti-
vini, әnәnәlәrә әsasәn, qәbilәyә qәbuletmә mәrasimi ilә әlaqә-
lәndirir.71 Biz qardaşlaşma әnәnәsinin qәdim german vә cәnubi
slavyan eposunda geniş yayıldığını bilirik: birincilәrdә bu mәra-
sim qardaşlaşanların qanlarının qarışdırılması (Blutbruderschaft)
ilә müşayiәt olunur. German eposunda Ziqfrid vә Qunter, Xaqen
vә Akvitanlı Valter vә b., fransız eposunda Roland vә Olivye, rus
bılinalarında İlya vә Svyatoqor, İlya vә Dobrınya, Dobrınya vә
Alyoşa, Potok vә Dobrınya vә digәrlәri, serb eposunda, demәk
olar ki, döyüş yoldaşları olan bütün yunaklar, özbәk eposunda
Alpamış vә kalmık Qaracan, qırğız eposunda Manas vә çinli Al-
mambet vә başqaları qardaşlaşmış qәhrәmanlardır. Bundan baş-
qa, “Manas”da qәhrәmanların qardaşlaşması prosesi yadelli ba-
hadırın “süd oğulluğu”, yәni onun qәbilәyә qәbul edilmәsi mәra-
simi ilә müşayiәt olunur (Manasın anası Çiyirdı oğlunun qardaş-
lığını öz südü ilә әmizdirir).
Bu mәişәt motivinin oxşar süjet işlәnmәlәrini dә qeyd etmәk
maraqlıdır: qardaşlaşma mәrasimindәn qabaq adәtәn qәhrәman-
ların tәkbәtәk döyüşü olur ki, burada onlar ya bәrabәr gücdә
olur, ya da qalib gәlәn (baş qәhrәman) rәqibini çәtinliklә üstәlә-
yir, alicәnablıq vә rәhmdillik göstәrәrәk onu bağışlayır; Roland
vә Olivye72, Dobrınya vә İlya73, Alpamış vә Qaracan74, Bum-Er-
31
