Page 34 - jirmunski
P. 34
tor Jirmunski
yindә manqus qoşununun qarşısını tәkbaşına alan kalmık baha-
dırı Ulan-Xonqorla Roland arasındakı oxşarlıq da heyrәt doğu-
rur. “Onların qarşısında, uca ağ dağın başında Asar-Ulan-Xonqor
dayanmışdı. Sәkkiz min ölümcül yara almışdı, ancaq Dokşin-Şa-
ra-Manqus-xanın alınmasına imkan vermirdi, onu düşmәnin yed-
di alayına tәslim etmirdi. Hündür ağ dağın zirvәsindә, tәkcanına,
artıq altı ay idi ki, öküz boyda qara daşları rahatlıqla o tәrәf-bu
tәrәfә sәpәlәyirdi. Onların yeddi alayı düz sәkkiz min dәfә bu ağ
dağı mühasirәyә aldı, ancaq nә qәdәr cәhd etsәlәr dә, sәkkiz ay-
dan sonra belә, Buumin-Ulan-Xonqora yaxınlaşa bilmәdilәr. O,
nәhәng qara daşlarla düşmәnin qala kimi sipәr çәkmiş bahadırla-
rını vurub yerә sәrirdi. Düşmәnin döyüş atlarının yәhәri qarınla-
rının altına sürüşür, onlar yaşıl tәpәyә doğru çaparaq aradan çı-
xırdılar”.78
Düşmәn bahadırı ilә tәkbәtәk vuruşma situasiyası qәhrәman-
lıq eposunda әnәnәvi mәrasim sәciyyәsi daşıyır. Döyüşә çıxan
pәhlәvanlar әvvәlcә bir-birlәrindәn mәnsub olduqları tayfanı so-
ruşurlar. Bununla onlar özlәrini öyәrәk rәqibini qorxuya salma-
ğa çalışır, mübaliğәli şәkildә öz döyüş keyfiyyәtlәrini tәriflәyib
düşmәni әlә salırlar. Bahadırların döyüşündәn qabaq rәqibi qor-
xuya salmaq mәqsәdi güdәn bu hәrbә-zorba, şübhәsiz, mәişәt
hadisәsidir: bu hadisәyә rus bılinaları vә qәdim fransız eposun-
da, elәcә dә, türk vә monqol xalqlarının epik yaradıcılığında rast
gәlinir.
Qәhrәmanla yanaşı, eposda savaş dövrünün ideallarına uy-
ğun olaraq, bahadırın igidliyi vә fiziki qüvvәsiylә seçilәn sәda-
qәtli arvadı vә döyüş yoldaşını, onun yurdda olmadığı tәqdirdә,
ölkәni vә xalqı idarә etmәyi bacaran, әsirliyin çәtinliklәrinә
dözәn vә qәvi düşmәnә mәtanәtlә müqavimәt göstәrәn müdrik
mәslәhәtçisi dә tәsvir edilir. Tәkcә alman eposundakı Kudrun
(XIII әsrin ortaları) vә ya Oranjlı Qilyom silsilәsindәn (XII әsrin
ikinci yarısı) olan fransız dastanlarındakı Qiburq deyil, onların
şәrqli bacıları – orta әsr oğuz eposu “Kitabi- Dәdә Qorqud”da
(XV–XVI әsrlәr) bahadır Qazan bәyin arvadı Burla-Xatun, “Ma-
nas”da Kanıkey, qazax dastanı “Koblandı-batır”da Kortka da be-
34
yindә manqus qoşununun qarşısını tәkbaşına alan kalmık baha-
dırı Ulan-Xonqorla Roland arasındakı oxşarlıq da heyrәt doğu-
rur. “Onların qarşısında, uca ağ dağın başında Asar-Ulan-Xonqor
dayanmışdı. Sәkkiz min ölümcül yara almışdı, ancaq Dokşin-Şa-
ra-Manqus-xanın alınmasına imkan vermirdi, onu düşmәnin yed-
di alayına tәslim etmirdi. Hündür ağ dağın zirvәsindә, tәkcanına,
artıq altı ay idi ki, öküz boyda qara daşları rahatlıqla o tәrәf-bu
tәrәfә sәpәlәyirdi. Onların yeddi alayı düz sәkkiz min dәfә bu ağ
dağı mühasirәyә aldı, ancaq nә qәdәr cәhd etsәlәr dә, sәkkiz ay-
dan sonra belә, Buumin-Ulan-Xonqora yaxınlaşa bilmәdilәr. O,
nәhәng qara daşlarla düşmәnin qala kimi sipәr çәkmiş bahadırla-
rını vurub yerә sәrirdi. Düşmәnin döyüş atlarının yәhәri qarınla-
rının altına sürüşür, onlar yaşıl tәpәyә doğru çaparaq aradan çı-
xırdılar”.78
Düşmәn bahadırı ilә tәkbәtәk vuruşma situasiyası qәhrәman-
lıq eposunda әnәnәvi mәrasim sәciyyәsi daşıyır. Döyüşә çıxan
pәhlәvanlar әvvәlcә bir-birlәrindәn mәnsub olduqları tayfanı so-
ruşurlar. Bununla onlar özlәrini öyәrәk rәqibini qorxuya salma-
ğa çalışır, mübaliğәli şәkildә öz döyüş keyfiyyәtlәrini tәriflәyib
düşmәni әlә salırlar. Bahadırların döyüşündәn qabaq rәqibi qor-
xuya salmaq mәqsәdi güdәn bu hәrbә-zorba, şübhәsiz, mәişәt
hadisәsidir: bu hadisәyә rus bılinaları vә qәdim fransız eposun-
da, elәcә dә, türk vә monqol xalqlarının epik yaradıcılığında rast
gәlinir.
Qәhrәmanla yanaşı, eposda savaş dövrünün ideallarına uy-
ğun olaraq, bahadırın igidliyi vә fiziki qüvvәsiylә seçilәn sәda-
qәtli arvadı vә döyüş yoldaşını, onun yurdda olmadığı tәqdirdә,
ölkәni vә xalqı idarә etmәyi bacaran, әsirliyin çәtinliklәrinә
dözәn vә qәvi düşmәnә mәtanәtlә müqavimәt göstәrәn müdrik
mәslәhәtçisi dә tәsvir edilir. Tәkcә alman eposundakı Kudrun
(XIII әsrin ortaları) vә ya Oranjlı Qilyom silsilәsindәn (XII әsrin
ikinci yarısı) olan fransız dastanlarındakı Qiburq deyil, onların
şәrqli bacıları – orta әsr oğuz eposu “Kitabi- Dәdә Qorqud”da
(XV–XVI әsrlәr) bahadır Qazan bәyin arvadı Burla-Xatun, “Ma-
nas”da Kanıkey, qazax dastanı “Koblandı-batır”da Kortka da be-
34
