Page 353 - jirmunski
P. 353
Xalq qəhrəmanlıq eposu
baz, kahin vә musiqiçi olan bu adam qazaxlara qopuz çalmağı
öyrәtdi”.102
Veselovskinin fikrincә, nәğmәnin sehrli qüvvәsi haqqında
bütün xalqların folklorunda geniş yayılmış tәsәvvürlәr, qәdim
ifaçı sәnәtinin sinkretik xarakteri ilә bağlıdır. Veselovski Vyayn-
yamyoynenin meşә heyvanları vә quşların, insanların, sәma ci-
simlәri vә tәbii qüvvәlәrin ovsunlanmış kimi qulaq asdığı sehrli
nәğmәsini Orfeyin qayaları, ağacları, vәhşi heyvanları belә hey-
ran qoyan sehrli nәğmәsi, rus bılinasında qusli ifaçısı Sadkonun
mahnıları, alman eposunda sehrli ifaçı Xorantın (Hildanın qaçı-
rılması haqqında XIII әsrin әvvәllәrindә yaranmış orta әsrlәr al-
man poeması “Kudrun”da әks olunmuş qәdim german rәvayәti)
ifası ilә müqayisә edir.103 Altay qәhrәmanlıq nağıllarında Vese-
lovskiyә mәlum olmayan, Altay eposunun yayılmış “ümumi ye-
ri”ni tәşkil edәn çoxsaylı vә daha yaxın paralellәr maraqlıdır.104
Pәhlәvan Keler Quş öz mis tütәyini çalanda “günәşli Altayın
bütün quşları onun arxasınca uçurdu. Cingiltili sәsi ilә nәğmә
oxuyan kimi bütün heyvanlar dalınca qaçırdı, keçdiyi yerlәrdә
ağaclar әyilir, dağlar qulaqlarını sәmaya dayayırdı. Aylı-günәşli
Altay pәhlәvana qulaq kәsilirdi”.105
Pәhlәvanın tütәkdә sehrli ifasının daha gözәl mәnzәrәsinә
başqa bir altay nağılı “Kara-Maas”da rast gәlmәk mümkündür.
Pәhlәvan “әlli iki ağızlı tütәyi dodaqlarının arasına qoydu. Әlli
iki zәrif sәs gözәl bir nәğmәdә birlәşdi, bu nәğmә camaatın qula-
ğını oxşayırdı. Ay qanadlı quşlar balalarını yemlәmәyi kәsdi,
vәhşi heyvanlar balalarına yaxınlaşmağı unutdular, hamısı gursәsli
tütәyә qulaq asırdı. Kara-Maas pәhlәvan gördü ki, yüzillik sidr
ağacının gövdәsi asta-asta aralandı, dünya gözәli bir qız bir anlıq
üzünü göstәrib, tezcә yox oldu. Kara-Maas pәhlәvan ayabәnzәr
çantasından qızıl tütәyini çıxarıb çalmağa başladı. Ayqanadlı quş-
lar tütәyә qulaq asmaq üçün toplaşdı, basabas düşdü. Bütün Alta-
yın vәhşi heyvanları bir-birinin pәncәsini tapdalaya-tapdalaya
pәhlәvanın әtrafına yığışdı. Altayda yaşayan altmış xan tәәc-
cüblә mahnıya qulaq asmağa başladı. Yer üzündә yaşayan yetmiş
xanın ürәyi çırpınmağa başladı. Qurumuş ağaclar yaşıl ipәyә
bәnzәyәn yarpaqlar bitirdi. Barsız-bәhәrsiz torpaqlarda saysız-
353
baz, kahin vә musiqiçi olan bu adam qazaxlara qopuz çalmağı
öyrәtdi”.102
Veselovskinin fikrincә, nәğmәnin sehrli qüvvәsi haqqında
bütün xalqların folklorunda geniş yayılmış tәsәvvürlәr, qәdim
ifaçı sәnәtinin sinkretik xarakteri ilә bağlıdır. Veselovski Vyayn-
yamyoynenin meşә heyvanları vә quşların, insanların, sәma ci-
simlәri vә tәbii qüvvәlәrin ovsunlanmış kimi qulaq asdığı sehrli
nәğmәsini Orfeyin qayaları, ağacları, vәhşi heyvanları belә hey-
ran qoyan sehrli nәğmәsi, rus bılinasında qusli ifaçısı Sadkonun
mahnıları, alman eposunda sehrli ifaçı Xorantın (Hildanın qaçı-
rılması haqqında XIII әsrin әvvәllәrindә yaranmış orta әsrlәr al-
man poeması “Kudrun”da әks olunmuş qәdim german rәvayәti)
ifası ilә müqayisә edir.103 Altay qәhrәmanlıq nağıllarında Vese-
lovskiyә mәlum olmayan, Altay eposunun yayılmış “ümumi ye-
ri”ni tәşkil edәn çoxsaylı vә daha yaxın paralellәr maraqlıdır.104
Pәhlәvan Keler Quş öz mis tütәyini çalanda “günәşli Altayın
bütün quşları onun arxasınca uçurdu. Cingiltili sәsi ilә nәğmә
oxuyan kimi bütün heyvanlar dalınca qaçırdı, keçdiyi yerlәrdә
ağaclar әyilir, dağlar qulaqlarını sәmaya dayayırdı. Aylı-günәşli
Altay pәhlәvana qulaq kәsilirdi”.105
Pәhlәvanın tütәkdә sehrli ifasının daha gözәl mәnzәrәsinә
başqa bir altay nağılı “Kara-Maas”da rast gәlmәk mümkündür.
Pәhlәvan “әlli iki ağızlı tütәyi dodaqlarının arasına qoydu. Әlli
iki zәrif sәs gözәl bir nәğmәdә birlәşdi, bu nәğmә camaatın qula-
ğını oxşayırdı. Ay qanadlı quşlar balalarını yemlәmәyi kәsdi,
vәhşi heyvanlar balalarına yaxınlaşmağı unutdular, hamısı gursәsli
tütәyә qulaq asırdı. Kara-Maas pәhlәvan gördü ki, yüzillik sidr
ağacının gövdәsi asta-asta aralandı, dünya gözәli bir qız bir anlıq
üzünü göstәrib, tezcә yox oldu. Kara-Maas pәhlәvan ayabәnzәr
çantasından qızıl tütәyini çıxarıb çalmağa başladı. Ayqanadlı quş-
lar tütәyә qulaq asmaq üçün toplaşdı, basabas düşdü. Bütün Alta-
yın vәhşi heyvanları bir-birinin pәncәsini tapdalaya-tapdalaya
pәhlәvanın әtrafına yığışdı. Altayda yaşayan altmış xan tәәc-
cüblә mahnıya qulaq asmağa başladı. Yer üzündә yaşayan yetmiş
xanın ürәyi çırpınmağa başladı. Qurumuş ağaclar yaşıl ipәyә
bәnzәyәn yarpaqlar bitirdi. Barsız-bәhәrsiz torpaqlarda saysız-
353
