Page 350 - jirmunski
P. 350
tor Jirmunski
Semetey dә atasının ölümündәn sonra dünyaya gәlir, Manasın
nәvәsi Seytek dә atası Semeteyin ölümündәn sonra eyni taleyi
yaşayır.
Xalqların böyük köçü dövründә qәdim german qәhrәmanlıq
eposunda da öldürülmüş atanın qisasının alınması adi mövzular-
dan biridir. Bu zaman süjet tәrtibatında müәyyәn yaxınlığının ol-
ması da sәciyyәvidir: “Edda”da Xundinqin oğlanlarından atası-
nın qisasını alacaq olan Siqurd atasının ölümündәn sonra doğu-
lur. Amlet (Hamlet) haqqında dastan Kullervo runalarına bәnzә-
sә dә, istәr “Kalevala”, istәrsә dә türk-monqol qәhrәmanlıq na-
ğılları üçün sәciyyәvi olan bu motiv burada yoxdur.
8. “Kalevala”nın kökü matriarxat dövrünün münasibәtlәrinә
dayanan bәzi süjetlәri, motiv vә obrazları xüsusilә diqqәtәlayiq-
dir.98 Bunu aşağıdakı nümunәlәrdәn dә görmәk olar:
a) Bәzi qәhrәmanların (Lemminkyaynen, laplandiyalı İouka-
xaynen) atası yoxdur, anaları isә ev sahibәsi, gәnc qәhrәmanın
hamisi vә müdrik mәslәhәtçisi rolundadır. Hәtta atadan bәhs
olunsa belә (mәsәlәn, Lemminkyaynenin atası kimi), o, süjetdә
heç bir rol oynamır vә bütün әlamәtlәrinә görә daha sonrakı
vaxtların әlavәlәrindәndir.
Şimalın (Poxyolanın) sahibәsi Louxan obrazında matriarxat
cizgilәri aydın görmәk olar. O, öz xalqının tamhüquqlu hökmda-
rıdır, qızlarını әrә verir (oğlanlarından bәhs edilmir), qızların
adaxlılarına çәtin tapşırıqlar verir, sehrli dәmirçi İlmarineni xoş-
bәxtlik vә var-dövlәt dәyirmanı olan Samponu düzәltmәyә mәc-
bur edir (xalq bu dәyirman sayәsindә varlanır), min silahlı kişi-
dәn ibarәt olan dәstәnin başında Samponu oğurlayanları tәqib
edir, onlara xәstәliklәr, başqa “cәzalar” göndәrir. Şimalın “yiyә-
si” tez-tez xatırlansa da, süjetdә heç bir rol oynamır vә daha son-
raların әlavәsi olduğu aydın görünür.
Hava pәrisi İlmatarın külәk vә dәnizdәn hamilә qalaraq qo-
ca, müdrik Vyaynyamyoyneni doğması haqqında rәvayәt dә,
mәnşәyinә görә, matriarxal mif vә әsatirlәrә aiddir. Qәhrәmanın
әnәnәvi poetik ideallaşması elementi kimi, bu cür “matriarxat
motivlәri”nә qәhrәmanlıq eposunda da rast gәlmәk olur (bax:
350
Semetey dә atasının ölümündәn sonra dünyaya gәlir, Manasın
nәvәsi Seytek dә atası Semeteyin ölümündәn sonra eyni taleyi
yaşayır.
Xalqların böyük köçü dövründә qәdim german qәhrәmanlıq
eposunda da öldürülmüş atanın qisasının alınması adi mövzular-
dan biridir. Bu zaman süjet tәrtibatında müәyyәn yaxınlığının ol-
ması da sәciyyәvidir: “Edda”da Xundinqin oğlanlarından atası-
nın qisasını alacaq olan Siqurd atasının ölümündәn sonra doğu-
lur. Amlet (Hamlet) haqqında dastan Kullervo runalarına bәnzә-
sә dә, istәr “Kalevala”, istәrsә dә türk-monqol qәhrәmanlıq na-
ğılları üçün sәciyyәvi olan bu motiv burada yoxdur.
8. “Kalevala”nın kökü matriarxat dövrünün münasibәtlәrinә
dayanan bәzi süjetlәri, motiv vә obrazları xüsusilә diqqәtәlayiq-
dir.98 Bunu aşağıdakı nümunәlәrdәn dә görmәk olar:
a) Bәzi qәhrәmanların (Lemminkyaynen, laplandiyalı İouka-
xaynen) atası yoxdur, anaları isә ev sahibәsi, gәnc qәhrәmanın
hamisi vә müdrik mәslәhәtçisi rolundadır. Hәtta atadan bәhs
olunsa belә (mәsәlәn, Lemminkyaynenin atası kimi), o, süjetdә
heç bir rol oynamır vә bütün әlamәtlәrinә görә daha sonrakı
vaxtların әlavәlәrindәndir.
Şimalın (Poxyolanın) sahibәsi Louxan obrazında matriarxat
cizgilәri aydın görmәk olar. O, öz xalqının tamhüquqlu hökmda-
rıdır, qızlarını әrә verir (oğlanlarından bәhs edilmir), qızların
adaxlılarına çәtin tapşırıqlar verir, sehrli dәmirçi İlmarineni xoş-
bәxtlik vә var-dövlәt dәyirmanı olan Samponu düzәltmәyә mәc-
bur edir (xalq bu dәyirman sayәsindә varlanır), min silahlı kişi-
dәn ibarәt olan dәstәnin başında Samponu oğurlayanları tәqib
edir, onlara xәstәliklәr, başqa “cәzalar” göndәrir. Şimalın “yiyә-
si” tez-tez xatırlansa da, süjetdә heç bir rol oynamır vә daha son-
raların әlavәsi olduğu aydın görünür.
Hava pәrisi İlmatarın külәk vә dәnizdәn hamilә qalaraq qo-
ca, müdrik Vyaynyamyoyneni doğması haqqında rәvayәt dә,
mәnşәyinә görә, matriarxal mif vә әsatirlәrә aiddir. Qәhrәmanın
әnәnәvi poetik ideallaşması elementi kimi, bu cür “matriarxat
motivlәri”nә qәhrәmanlıq eposunda da rast gәlmәk olur (bax:
350
