Page 354 - jirmunski
P. 354
tor Jirmunski
hesabsız güllәr açıldı. Cavan ağaclar başını әyib qulaq asmağa
başladı. Uca dağlar başını әyib dinlәdi. Altmış körfәzi olan Ağ
dәniz sakitlәşdi. Göy sәmada günәş aydın işıq saçmağa başladı.
Ay dağların arxasından vaxtından әvvәl çıxdı. Külәk artıq bulud-
ları qovmurdu: buludlar da, külәk dә qızıl tütәyә qulaq kәsildi.
Budur, gövdәsi altmış qucaq olan yüzillik sidr sinәsini açdı.
Qüdrәtli sidrin köksündәn dünya gözәli qız göründü”.106
Amma bütün tәbiәti bir sözünә tabe edәn kahin, ifaçı vә ov-
sunçu kimi, eyni zamanda Vyaynyamyoynen mәdәni qәhrәman
vә demiurq (yaradıcı) kimi tәsәvvür olunur. Xalq runalarında
onunla bağlı başqa mәqamlar da yer alır: o, dәnizdә üzәrәk sahil
qayaları ucaldır, kiçik körfәz vә riflәr yaradır, balıq quyuları –
qızılbalıq vәtәgәlәri qazır (Lyonnrotun “Kalevala”sında I runaya
bax). Burada başı göylәrdәn nәm çәkәn nәhәng palıd ağacından
(II runa), budaqları qızıldan olan gözәl küknar ağacından söhbәt
açılır (X runa). Sehrli әkinçi Sampsa Pellervoynenlә birlikdә yer
әkir, meşә qırır, köklәri yandırır vә әkin üçün tәmizlәnmiş torpa-
ğa arpa әkir (II runa). O, yunan mәdәni qәhrәmanı Prometey ki-
mi, İlmarinenlә birlikdә dırnağından çaxmaqdaşı ilә qığılcım çı-
xarıb insanlar üçün od әldә edir vә ya gölә, boz durnabalığının
qarnına düşәn sәma qığılcımını tapır (XLVIII runa). O, Şimalın
sahibәsi Louxanın oğurlayıb gizlәtdiyi günәş vә ayı azad edir
(gün vә ay tutulması – XLVII vә XLIX runalar). O, ilk qayığı vә
ya kirşәni düzәldir. Tәbiәti idarә edә bilmәsi üçün sehrli güc ve-
rәn ovsun runalarını “tapır” (yәni kәşf edir), insanlara qanı kә-
sәn, xәstәliklәri qovan, oddan (yanıqdan), ayıdan qoruyan, mal-
qaranı tәlәf olmaga qoymayan vә s. kimi ovsunları öyrәdir.
“Meletinskinin haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, yaradıcı vә mә-
dәni qәhrәman Vyaynyamyoynen haqqında hekayәt ovsunu ta-
mamlayan sehrli formulu qanunilәşdirir”. “Müxtәlif tәbiәt vә
mәdәniyyәt elementlәrinin meydana gәlmәsi vә mәnşәyi Vyayn-
yamyoynenin nümunәyә çevrilmiş әmәllәri ilә izah edilir”.107
Belәliklә, mәdәni qәhrәman vә yaradıcı kimi Vyaynyamyoyne-
nin funksiyaları söz vә nәğmәnin sehrli qüvvәsi haqqında tә-
sәvvürlә sıx bağlıdır. “Kalevala”nın epik runalarında kahin ifaçı
354
hesabsız güllәr açıldı. Cavan ağaclar başını әyib qulaq asmağa
başladı. Uca dağlar başını әyib dinlәdi. Altmış körfәzi olan Ağ
dәniz sakitlәşdi. Göy sәmada günәş aydın işıq saçmağa başladı.
Ay dağların arxasından vaxtından әvvәl çıxdı. Külәk artıq bulud-
ları qovmurdu: buludlar da, külәk dә qızıl tütәyә qulaq kәsildi.
Budur, gövdәsi altmış qucaq olan yüzillik sidr sinәsini açdı.
Qüdrәtli sidrin köksündәn dünya gözәli qız göründü”.106
Amma bütün tәbiәti bir sözünә tabe edәn kahin, ifaçı vә ov-
sunçu kimi, eyni zamanda Vyaynyamyoynen mәdәni qәhrәman
vә demiurq (yaradıcı) kimi tәsәvvür olunur. Xalq runalarında
onunla bağlı başqa mәqamlar da yer alır: o, dәnizdә üzәrәk sahil
qayaları ucaldır, kiçik körfәz vә riflәr yaradır, balıq quyuları –
qızılbalıq vәtәgәlәri qazır (Lyonnrotun “Kalevala”sında I runaya
bax). Burada başı göylәrdәn nәm çәkәn nәhәng palıd ağacından
(II runa), budaqları qızıldan olan gözәl küknar ağacından söhbәt
açılır (X runa). Sehrli әkinçi Sampsa Pellervoynenlә birlikdә yer
әkir, meşә qırır, köklәri yandırır vә әkin üçün tәmizlәnmiş torpa-
ğa arpa әkir (II runa). O, yunan mәdәni qәhrәmanı Prometey ki-
mi, İlmarinenlә birlikdә dırnağından çaxmaqdaşı ilә qığılcım çı-
xarıb insanlar üçün od әldә edir vә ya gölә, boz durnabalığının
qarnına düşәn sәma qığılcımını tapır (XLVIII runa). O, Şimalın
sahibәsi Louxanın oğurlayıb gizlәtdiyi günәş vә ayı azad edir
(gün vә ay tutulması – XLVII vә XLIX runalar). O, ilk qayığı vә
ya kirşәni düzәldir. Tәbiәti idarә edә bilmәsi üçün sehrli güc ve-
rәn ovsun runalarını “tapır” (yәni kәşf edir), insanlara qanı kә-
sәn, xәstәliklәri qovan, oddan (yanıqdan), ayıdan qoruyan, mal-
qaranı tәlәf olmaga qoymayan vә s. kimi ovsunları öyrәdir.
“Meletinskinin haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, yaradıcı vә mә-
dәni qәhrәman Vyaynyamyoynen haqqında hekayәt ovsunu ta-
mamlayan sehrli formulu qanunilәşdirir”. “Müxtәlif tәbiәt vә
mәdәniyyәt elementlәrinin meydana gәlmәsi vә mәnşәyi Vyayn-
yamyoynenin nümunәyә çevrilmiş әmәllәri ilә izah edilir”.107
Belәliklә, mәdәni qәhrәman vә yaradıcı kimi Vyaynyamyoyne-
nin funksiyaları söz vә nәğmәnin sehrli qüvvәsi haqqında tә-
sәvvürlә sıx bağlıdır. “Kalevala”nın epik runalarında kahin ifaçı
354
