Page 352 - jirmunski
P. 352
tor Jirmunski
macәraları, Kronun fikrinә tamamilә zidd olaraq, real “zadәgan
Don Juan”ın real Olanda adasındakı macәralarını әks etdirmir.
Artıq dediyimiz kimi, bu, öz mәnşәyi etibarilә, matriarxat dövrünә
dayanan poetik süjetdәn başqa bir şey deyil.
Sırf әfsanәvi vә ya ailә-mәişәt xarakterli olmasına baxmaya-
raq, burada sadalanan bütün süjetlәr feodalizmәqәdәrki xalq tә-
sәvvür vә inanclarına, adәt vә sosial münasibәtlәrinә әsaslanır.
Sözügedәn türk vә monqol analogiyalarından da göründüyü ki-
mi, bu süjetlәr heç dә feodalizm dövrünün qәhrәmanlıq eposu-
nun klassik tipi (rus bılinaları, cәnubi slavyan yunak nәğmәlәri,
qәdim fransız eposları, Orta Asiya xalqlarının qәhrәmanlıq das-
tanları) üçün deyil, qәdim qәhrәmanlıq nağılları üçün sәciyyәvi-
dir. Qәhrәmanlıq eposunda rast gәlinsә dә, burada hәmin süjetlәr
yalnız vә yalnız qәdim bәdii әnәnәnin ayrı-ayrı tәcrid olunmuş
elementlәri, müasir dövrlә birbaşa әlaqәdәn mәhrum olan vә
özlәrinin ilkin mәzmununu zamanla itirmiş epik qәhrәmanlıq
nümunәlәrinin poetik idellaşma vasitәlәri kimi mövcuddur. “Ka-
levala”da isә, әksinә, türk-monqol qәhrәmanlıq nağıllarına yaxın
olan belә mövzular bir sistem tәşkil edir ki, bütün epik silsilәnin
başlıca süjet әsası da bu sistemә istinadәn qurulur.
9. Bu, karel-fin qәhrәmanlıq eposunun baş qәhrәman obraz-
larına da aiddir. Müdrik patriarx, ifaçı kahin vә “әbәdi ovsunçu”,
ovsun runalarının yaradıcısı vә ilk ifaçısı qoca, mehriban Vyayn-
yamyoynen, Veselovskinin100 fikrincә, nәğmәlәri mәrasimdәn
hәlә ayrılmayan vә xalq tәsәvvüründә kәhanәt, sehrli qüvvәyә
malik söz kimi mövcud olan qәdim sinkretik ifaçı tipini tәmsil
edir. Vyaynyamyoyneni Orta Asiya xalqlarının IX–X әsrlәrә da-
yanan rәvayәtlәr vә oğuz eposu qәhrәmanı – oğuz tayfasının
müdrik patriarxı, epik nәğmәlәrin yaradıcısı vә eyni zamanda şa-
man (bakşi) Dәdә Qorqudla müqayisә etmәk olar. Vyaynyam-
yoynen ilk kanteli (qusli) yaradıb xalqına çalmağı öyrәtdiyi ki-
mi, Qorqud da qopuzun (kobzanın) yaradıcısı, Vәlixanovun fik-
rincә, “xalqa kobza çalıb sare (nәğmәlәr) oxumağı öyrәdәn ilk
şaman”dır101. Etnoqraf Kastanienin xәbәr verdiyi kimi, Qorqud
“bütün baksıların hamisi” hesab edilirdi. “Eyni zamanda sehr-
352
macәraları, Kronun fikrinә tamamilә zidd olaraq, real “zadәgan
Don Juan”ın real Olanda adasındakı macәralarını әks etdirmir.
Artıq dediyimiz kimi, bu, öz mәnşәyi etibarilә, matriarxat dövrünә
dayanan poetik süjetdәn başqa bir şey deyil.
Sırf әfsanәvi vә ya ailә-mәişәt xarakterli olmasına baxmaya-
raq, burada sadalanan bütün süjetlәr feodalizmәqәdәrki xalq tә-
sәvvür vә inanclarına, adәt vә sosial münasibәtlәrinә әsaslanır.
Sözügedәn türk vә monqol analogiyalarından da göründüyü ki-
mi, bu süjetlәr heç dә feodalizm dövrünün qәhrәmanlıq eposu-
nun klassik tipi (rus bılinaları, cәnubi slavyan yunak nәğmәlәri,
qәdim fransız eposları, Orta Asiya xalqlarının qәhrәmanlıq das-
tanları) üçün deyil, qәdim qәhrәmanlıq nağılları üçün sәciyyәvi-
dir. Qәhrәmanlıq eposunda rast gәlinsә dә, burada hәmin süjetlәr
yalnız vә yalnız qәdim bәdii әnәnәnin ayrı-ayrı tәcrid olunmuş
elementlәri, müasir dövrlә birbaşa әlaqәdәn mәhrum olan vә
özlәrinin ilkin mәzmununu zamanla itirmiş epik qәhrәmanlıq
nümunәlәrinin poetik idellaşma vasitәlәri kimi mövcuddur. “Ka-
levala”da isә, әksinә, türk-monqol qәhrәmanlıq nağıllarına yaxın
olan belә mövzular bir sistem tәşkil edir ki, bütün epik silsilәnin
başlıca süjet әsası da bu sistemә istinadәn qurulur.
9. Bu, karel-fin qәhrәmanlıq eposunun baş qәhrәman obraz-
larına da aiddir. Müdrik patriarx, ifaçı kahin vә “әbәdi ovsunçu”,
ovsun runalarının yaradıcısı vә ilk ifaçısı qoca, mehriban Vyayn-
yamyoynen, Veselovskinin100 fikrincә, nәğmәlәri mәrasimdәn
hәlә ayrılmayan vә xalq tәsәvvüründә kәhanәt, sehrli qüvvәyә
malik söz kimi mövcud olan qәdim sinkretik ifaçı tipini tәmsil
edir. Vyaynyamyoyneni Orta Asiya xalqlarının IX–X әsrlәrә da-
yanan rәvayәtlәr vә oğuz eposu qәhrәmanı – oğuz tayfasının
müdrik patriarxı, epik nәğmәlәrin yaradıcısı vә eyni zamanda şa-
man (bakşi) Dәdә Qorqudla müqayisә etmәk olar. Vyaynyam-
yoynen ilk kanteli (qusli) yaradıb xalqına çalmağı öyrәtdiyi ki-
mi, Qorqud da qopuzun (kobzanın) yaradıcısı, Vәlixanovun fik-
rincә, “xalqa kobza çalıb sare (nәğmәlәr) oxumağı öyrәdәn ilk
şaman”dır101. Etnoqraf Kastanienin xәbәr verdiyi kimi, Qorqud
“bütün baksıların hamisi” hesab edilirdi. “Eyni zamanda sehr-
352
