Page 347 - jirmunski
P. 347
Xalq qəhrəmanlıq eposu
buyana adlayır. “Ölü Altay-Buçay ayağa qalxır, әllәrini silib de-
yir: “Adanın! Yaman yatmışam”88.
Ölünün bәdәninin kәsilmiş әza vә sümüklәri, “Kalevala”da
olduğu kimi, toplaşıb bir-birinә bitişir. Sümüklәri müxtәlif tәrәf-
lәrә atıb tonqalda yandırmaq vә külünü sovurmaq zәrurәti dә bu-
radan meydana gәlir: ölülәr dirilmәsin deyә qalıqları dağıdılır.89
Qәhrәman, adәtәn, Lemminkyaynen vә Altay-Buçay kimi
eyni sözlәrlә yuxudan oyanır: “Çox yatmışam”.90
Qәhrәmanlıq nağılında xilasedici rolunda ana obrazına rast
gәlinmir, lakin “Kalevala” xalq runalarında çox vaxt Lemmink-
yayneni arvadı xilas edir. Lakin oğuz qәhrәmanlıq eposu “Kita-
bi-Dәdә Qorqud”da, Dirsә xanın oğlu Buğac xanın hekayәtindә
paxıl silahdaşlarının iftirasına görә atası tәrәfindәn öldürülәn
gәnc qәhrәmanın anası onun üçün göz yaşı tökür vә şәfalı mәl-
hәmi – ana südü vә dağ çiçәyini oğlunun yaralarına sürtәrәk onu
hәyata qaytarır.91
Dirilmә süjeti türk xalqlarının qәhrәmanlıq nağıllarından
qәhrәmanlıq eposuna keçmişdir. “Manas”da qәhrәman öz qәbilә
üzvlәri – xain Közkaman vә oğlanları tәrәfindәn zәhәrlәnir, onu
hәyata etibarlı arvadı Kanıkey qaytarır (bax: yuxarıda, sәh.290).
“Semetey”dә (söylәyici Karalayevin variantı) Manasın ölümcül
yaralı oğlunu gәlini, qu quşu qızı Ay-Çurök xilas edir. Gәlin
onun cәsәdi üzәrindәn adlayıb, güllәni yarasından çıxarır.
Lemminkyaynenin fırçasından damlayan vә onun ölümündәn
xәbәr verәn qan, geniş yayılmış “cazibәli ovsun” – canlı varlıqla
“cazibәli” şәkildә bağlı olan әşya, onun bәdәninin bir hissәsi,
әzası, qanı vә ya hәmin insana mәxsus hansısa әşya vә s. onun
taleyi ilә bağlıdır vә bu taleyin әlamәtinә çevrilә, hәyatının tәmi-
natı (life-token) ola bilәn tәsәvvürlәrlә bağlı folklor motividir.92
Qәhrәmanlıq nağıllarında bu motivin çoxsaylı nümunәlәrdәn bi-
ri kimi, “Alpamış”ın (“Alıp-Manaş”) altay versiyasını xatırla-
maq olar. Burada qәhrәman adaxlısının dalınca gedәr-gәlmәz
ölkәsinә yollanarkәn dostuna öz oxdanından doqquzüzlü bir ox
verir, qәhrәmanın hәyatı ölümcül tәhlükәdә olanda, ox pas atmalı
idi93.
347
buyana adlayır. “Ölü Altay-Buçay ayağa qalxır, әllәrini silib de-
yir: “Adanın! Yaman yatmışam”88.
Ölünün bәdәninin kәsilmiş әza vә sümüklәri, “Kalevala”da
olduğu kimi, toplaşıb bir-birinә bitişir. Sümüklәri müxtәlif tәrәf-
lәrә atıb tonqalda yandırmaq vә külünü sovurmaq zәrurәti dә bu-
radan meydana gәlir: ölülәr dirilmәsin deyә qalıqları dağıdılır.89
Qәhrәman, adәtәn, Lemminkyaynen vә Altay-Buçay kimi
eyni sözlәrlә yuxudan oyanır: “Çox yatmışam”.90
Qәhrәmanlıq nağılında xilasedici rolunda ana obrazına rast
gәlinmir, lakin “Kalevala” xalq runalarında çox vaxt Lemmink-
yayneni arvadı xilas edir. Lakin oğuz qәhrәmanlıq eposu “Kita-
bi-Dәdә Qorqud”da, Dirsә xanın oğlu Buğac xanın hekayәtindә
paxıl silahdaşlarının iftirasına görә atası tәrәfindәn öldürülәn
gәnc qәhrәmanın anası onun üçün göz yaşı tökür vә şәfalı mәl-
hәmi – ana südü vә dağ çiçәyini oğlunun yaralarına sürtәrәk onu
hәyata qaytarır.91
Dirilmә süjeti türk xalqlarının qәhrәmanlıq nağıllarından
qәhrәmanlıq eposuna keçmişdir. “Manas”da qәhrәman öz qәbilә
üzvlәri – xain Közkaman vә oğlanları tәrәfindәn zәhәrlәnir, onu
hәyata etibarlı arvadı Kanıkey qaytarır (bax: yuxarıda, sәh.290).
“Semetey”dә (söylәyici Karalayevin variantı) Manasın ölümcül
yaralı oğlunu gәlini, qu quşu qızı Ay-Çurök xilas edir. Gәlin
onun cәsәdi üzәrindәn adlayıb, güllәni yarasından çıxarır.
Lemminkyaynenin fırçasından damlayan vә onun ölümündәn
xәbәr verәn qan, geniş yayılmış “cazibәli ovsun” – canlı varlıqla
“cazibәli” şәkildә bağlı olan әşya, onun bәdәninin bir hissәsi,
әzası, qanı vә ya hәmin insana mәxsus hansısa әşya vә s. onun
taleyi ilә bağlıdır vә bu taleyin әlamәtinә çevrilә, hәyatının tәmi-
natı (life-token) ola bilәn tәsәvvürlәrlә bağlı folklor motividir.92
Qәhrәmanlıq nağıllarında bu motivin çoxsaylı nümunәlәrdәn bi-
ri kimi, “Alpamış”ın (“Alıp-Manaş”) altay versiyasını xatırla-
maq olar. Burada qәhrәman adaxlısının dalınca gedәr-gәlmәz
ölkәsinә yollanarkәn dostuna öz oxdanından doqquzüzlü bir ox
verir, qәhrәmanın hәyatı ölümcül tәhlükәdә olanda, ox pas atmalı
idi93.
347
