Page 348 - jirmunski
P. 348
tor Jirmunski
6. Vyaynyamyoynen İoukaxaynenlә nәğmә yarışına girir (III ru-
na). Gәnc laplandiyalı İoukaxaynen qoca Vyaynyamyoyneni
müdrik çağında mahnı yarışına çağırır. Lakin onun biliklәri
dünyanın yaradılışının şahidi vә iştirakçısı olan Vyaynyamyoy-
nenin müdrikliyi qarşısında çox mәnasız tәsir bağışlayır. Mәğlub
olan İoukaxaynen silahına әl atır, lakin Vyaynyamyoynen ovsun-
lu nәğmә oxuyub onu bataqlığa salır. Qorxuya düşәn İoukaxay-
nen qalibә, öz hәyatı qarşılığında nә istәsә, verәcәyini söylәyir,
axırda gözәl bacısını qocaya vәd etmәli olur.
Bilik yarışları vә onlarla әlaqәdar qıfılbәndlә deyişmә bir
çox xalqların nәğmә deyişmәlәrinin әn qәdim әnәnәvi janrların-
dan biridir, xüsusilә qazax aytıslarının tәcrübәsindә mühüm yer
tutur (bax: yuxarıda sәh.251). Çadviklәr qәdim hind-Avropa
xalqlarında belә deyişmәlәrin bir sıra nümunәlәrini misal gәtirir:
qәdim İrlandiya saqalarında iki filidin – ata ilә oğulun bәdahәtәn
deyişmәsi, “Upanişadlar”da (burada mәğlub hәyatını itirir) iki
qәdim hind brahmanının yarışı vә s.94 Qәdim İslandiya saqası
“Edda”dakı deyişmәlәrin mifoloji formasını bunlara әlavә etmәk
olar. Bu saqada tanrı Odin vә nәhәng Vaftrudnir, tanrı Tor vә cırt-
dan Alvis (“çoxbilmiş”) deyişirlәr. Yeri gәlmişkәn, sonuncu mәğ-
lub olduğu tәqdirdә, hәyatını itirmәlidir. Altay qәhrәmanlıq nağılı
“İki xan” da yaxın analogiya tәşkil edir. Bu nağılların qәhrәman-
ları Altın-Çeçen vә Ceran-Çeçen nәğmә deyişmәsinә girib sәma-
dakı ulduzları, dәnizdәki balıqları, çәmәnlikdәki güllәri, dünya-
dakı xalqları, ayın altındakı ağacları, günәşin qızdırdığı daşları
sayırlar. Mәğlub olan dәrin quyuya atılır, onun xalqı vә mal-
qarası isә qalibә qalır.95
“Kalevala”da bәdahәtәn deyişmәlәr ovsunlarla müşayiәt olu-
nur, müdriklәr eyni zamanda sehrbazdırlar. Bunun әsasında bili-
yin sehrli qüvvә olması haqqında qәdim tәsәvvür durur.
7. Kullervonun qisası (XXXI–XXXII vә XXXVI runalar).
Nәslin qisasının alınması, çox zaman öldürülmüş ataya görә
oğulun intiqam alması qәhrәmanlıq nağılları vә erkәn qәhrәman-
lıq eposunda әks olunan qәbilә cәmiyyәtinin real münasibәtlәri-
nә uyğun olaraq, әn geniş yayılmış süjetlәrdәn biridir.
348
6. Vyaynyamyoynen İoukaxaynenlә nәğmә yarışına girir (III ru-
na). Gәnc laplandiyalı İoukaxaynen qoca Vyaynyamyoyneni
müdrik çağında mahnı yarışına çağırır. Lakin onun biliklәri
dünyanın yaradılışının şahidi vә iştirakçısı olan Vyaynyamyoy-
nenin müdrikliyi qarşısında çox mәnasız tәsir bağışlayır. Mәğlub
olan İoukaxaynen silahına әl atır, lakin Vyaynyamyoynen ovsun-
lu nәğmә oxuyub onu bataqlığa salır. Qorxuya düşәn İoukaxay-
nen qalibә, öz hәyatı qarşılığında nә istәsә, verәcәyini söylәyir,
axırda gözәl bacısını qocaya vәd etmәli olur.
Bilik yarışları vә onlarla әlaqәdar qıfılbәndlә deyişmә bir
çox xalqların nәğmә deyişmәlәrinin әn qәdim әnәnәvi janrların-
dan biridir, xüsusilә qazax aytıslarının tәcrübәsindә mühüm yer
tutur (bax: yuxarıda sәh.251). Çadviklәr qәdim hind-Avropa
xalqlarında belә deyişmәlәrin bir sıra nümunәlәrini misal gәtirir:
qәdim İrlandiya saqalarında iki filidin – ata ilә oğulun bәdahәtәn
deyişmәsi, “Upanişadlar”da (burada mәğlub hәyatını itirir) iki
qәdim hind brahmanının yarışı vә s.94 Qәdim İslandiya saqası
“Edda”dakı deyişmәlәrin mifoloji formasını bunlara әlavә etmәk
olar. Bu saqada tanrı Odin vә nәhәng Vaftrudnir, tanrı Tor vә cırt-
dan Alvis (“çoxbilmiş”) deyişirlәr. Yeri gәlmişkәn, sonuncu mәğ-
lub olduğu tәqdirdә, hәyatını itirmәlidir. Altay qәhrәmanlıq nağılı
“İki xan” da yaxın analogiya tәşkil edir. Bu nağılların qәhrәman-
ları Altın-Çeçen vә Ceran-Çeçen nәğmә deyişmәsinә girib sәma-
dakı ulduzları, dәnizdәki balıqları, çәmәnlikdәki güllәri, dünya-
dakı xalqları, ayın altındakı ağacları, günәşin qızdırdığı daşları
sayırlar. Mәğlub olan dәrin quyuya atılır, onun xalqı vә mal-
qarası isә qalibә qalır.95
“Kalevala”da bәdahәtәn deyişmәlәr ovsunlarla müşayiәt olu-
nur, müdriklәr eyni zamanda sehrbazdırlar. Bunun әsasında bili-
yin sehrli qüvvә olması haqqında qәdim tәsәvvür durur.
7. Kullervonun qisası (XXXI–XXXII vә XXXVI runalar).
Nәslin qisasının alınması, çox zaman öldürülmüş ataya görә
oğulun intiqam alması qәhrәmanlıq nağılları vә erkәn qәhrәman-
lıq eposunda әks olunan qәbilә cәmiyyәtinin real münasibәtlәri-
nә uyğun olaraq, әn geniş yayılmış süjetlәrdәn biridir.
348
