Page 334 - jirmunski
P. 334
tor Jirmunski
dan-Allah haqqında tәsәvvürlәri özündә әks etdirir (“tanrı ruhu
suyun üzәrindә gedirdi”).43 Amma bununla Kron yerin әzәli dә-
nizdәn yaradılması haqqında әsatirlәrin heç vaxt Bibliyanın vә
ya xristianlığın tәsirinә mәruz qalmayan xalqlar arasında da ya-
yıldığını unudur. Belә әsatirlәr, mәsәlәn, Sibirin bir çox yerli
xalqlarına da mәlumdur. Fin tәdqiqatçısı Uno Xarvanın sözlәrinә
görә, “Asiya xalqlarının çoxu yerin әbәdi, hüdudsuz dәnizdәn
yarandığını rәvayәt edir”.44
Elәcә dә göy qübbәsini yaradan sehrli dәmirçi İlmarinen ob-
razı guya Bibliyada “yeri vә göyü yaradan” tanrı obrazının sadә
inkişafıdır.45 Ancaq Bibliyada, ümumiyyәtlә, İlmarinen kimi sehrli
dәmirçi obrazının olmadığını unudan Kron bu obrazda sosial in-
kişafın erkәn mәrhәlәlәrindә, xalq tәfәkkürünә xas olan insan
әmәyinin mifoloji qәhrәmanlaşdırılmasının ifadә olunduğunu
nәzәrә almır. Müxtәlif xalqlarda sehrli dәmirçi haqqında tәsәvv-
ürlәrin yaranmasını, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi (bax: sәh.22),
dövrün sosial şәraiti diktә etmişdir. Hәmin dövrdә metal emalı
geniş yayılmadığı üçün bu sәnәt xüsusilә yüksәk dәyәrlәndirilir-
di vә әlbәttә ki, mövhümi tәsәvvürlәrlә әhatә olunurdu. Kareliya
vә Finlandiya әrazisindә göl filizinin olması İlmarinenin obrazı-
nı vә onun peşәsini xalq arasında xüsusilә mәşhur etmәli idi.
Öz yaralarını sağaltmaq vә üç sehrli sözü tapmaq üçün ölülәr
sәltәnәtinә (Tuonela) enәn Vyaynyamyoynenin qәdim obrazının
prototipi guya günahkar ruhların arxasınca cәhәnnәmin dibinә
enәn Xristosdur. Kronun fikrincә, Qyoll çayı vә onun keşikçisi
(skandinav “Edda”sında) haqqında tәsәvvür qәdim german mәn-
şәli olmadığı” kimi, “ölülәr vә dirilәr sәltәnәtini bir-birindәn ayı-
ran çay haqqında tәsәvvürün dә qәdim fin mәnşәli olması ehti-
malı azdır”.
Bu tәsәvvürlәrin hәr ikisi guya orta әsr xristianlığı dövründә
xalq inanclarında yaşamağa davam edәn vә öz başlanğıcını Mi-
sirdәn götürәn ölümdaşıyan Xaronun antik obrazına aparıb çıxa-
rır.46 “Tuoni vә ya Tuonela (“ölülәr sәltәnәti”) çayı orta әsrlәrdә
köçmә (eingewandert) yolu ilә yayılmış tәsәvvürdür”. Bunun ki-
mi, “qaranlıq Poxyola” (“Şimal ölkәsi”) da, “zahiri mifoloji xa-
rakteri”nә baxmayaraq, “Şimal qütbündә yerlәşәn qaranlıq vә
334
dan-Allah haqqında tәsәvvürlәri özündә әks etdirir (“tanrı ruhu
suyun üzәrindә gedirdi”).43 Amma bununla Kron yerin әzәli dә-
nizdәn yaradılması haqqında әsatirlәrin heç vaxt Bibliyanın vә
ya xristianlığın tәsirinә mәruz qalmayan xalqlar arasında da ya-
yıldığını unudur. Belә әsatirlәr, mәsәlәn, Sibirin bir çox yerli
xalqlarına da mәlumdur. Fin tәdqiqatçısı Uno Xarvanın sözlәrinә
görә, “Asiya xalqlarının çoxu yerin әbәdi, hüdudsuz dәnizdәn
yarandığını rәvayәt edir”.44
Elәcә dә göy qübbәsini yaradan sehrli dәmirçi İlmarinen ob-
razı guya Bibliyada “yeri vә göyü yaradan” tanrı obrazının sadә
inkişafıdır.45 Ancaq Bibliyada, ümumiyyәtlә, İlmarinen kimi sehrli
dәmirçi obrazının olmadığını unudan Kron bu obrazda sosial in-
kişafın erkәn mәrhәlәlәrindә, xalq tәfәkkürünә xas olan insan
әmәyinin mifoloji qәhrәmanlaşdırılmasının ifadә olunduğunu
nәzәrә almır. Müxtәlif xalqlarda sehrli dәmirçi haqqında tәsәvv-
ürlәrin yaranmasını, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi (bax: sәh.22),
dövrün sosial şәraiti diktә etmişdir. Hәmin dövrdә metal emalı
geniş yayılmadığı üçün bu sәnәt xüsusilә yüksәk dәyәrlәndirilir-
di vә әlbәttә ki, mövhümi tәsәvvürlәrlә әhatә olunurdu. Kareliya
vә Finlandiya әrazisindә göl filizinin olması İlmarinenin obrazı-
nı vә onun peşәsini xalq arasında xüsusilә mәşhur etmәli idi.
Öz yaralarını sağaltmaq vә üç sehrli sözü tapmaq üçün ölülәr
sәltәnәtinә (Tuonela) enәn Vyaynyamyoynenin qәdim obrazının
prototipi guya günahkar ruhların arxasınca cәhәnnәmin dibinә
enәn Xristosdur. Kronun fikrincә, Qyoll çayı vә onun keşikçisi
(skandinav “Edda”sında) haqqında tәsәvvür qәdim german mәn-
şәli olmadığı” kimi, “ölülәr vә dirilәr sәltәnәtini bir-birindәn ayı-
ran çay haqqında tәsәvvürün dә qәdim fin mәnşәli olması ehti-
malı azdır”.
Bu tәsәvvürlәrin hәr ikisi guya orta әsr xristianlığı dövründә
xalq inanclarında yaşamağa davam edәn vә öz başlanğıcını Mi-
sirdәn götürәn ölümdaşıyan Xaronun antik obrazına aparıb çıxa-
rır.46 “Tuoni vә ya Tuonela (“ölülәr sәltәnәti”) çayı orta әsrlәrdә
köçmә (eingewandert) yolu ilә yayılmış tәsәvvürdür”. Bunun ki-
mi, “qaranlıq Poxyola” (“Şimal ölkәsi”) da, “zahiri mifoloji xa-
rakteri”nә baxmayaraq, “Şimal qütbündә yerlәşәn qaranlıq vә
334
