Page 337 - jirmunski
P. 337
Xalq qəhrəmanlıq eposu
cütlüyü”nü vә skandinav “üç nornu”nu görmәyә dә razıdır, an-
caq onların torpağa tökdüyü süd, hәr halda, tanrı anasının sehrli
südü haqqında xristian nağıllarını tәdqiqata cәlb etmәdәn izah
oluna bilmәz.56
Lakin xarakterik haldır ki, üç sәma qızı (günәş qızı, ay qızı
vә hәr hansısa bir bürc, mәsәlәn, Pleyada qızı) türk vә monqol
xalqlarının “Kalevala” ilә çox yaxın analogiyaları müşahidә edi-
lәn Sibir poetik mifologiyasına yaxşı tanışdır vә öz xarakterinә
görә daha arxaik olan altay, yakut vә buryat-monqolların baha-
dırlıq nağıllarında dәfәlәrlә rast gәlinir. Çox vaxt bu sәma qızla-
rı öldürülmüş bahadırı sağaldan loğman olur.57
Odun әmәlә gәlmәsindәn bәhs edәn ovsun runasında qığılcı-
mı Vyaynyamyoynen vә İlmarinen sehrli şәkildә әldә edirlәr.
Ancaq Prometey kimi mәdәni qәhrәmanlara58 xas olan bu şücaәt
dә, Kronun fikrincә, heç bir mifoloji mәzmuna malik deyil:
Vyaynyamyoynen vә İlmarinen ovsun runalarına epik runalardan
mexaniki alınma vasitәsilә daxil olub, orada tanrı-atanı vә ya
xristian müqәddәslәrini әvәz ediblәr.59
Kronun bu mühakimәsi yenә dә birbaşa onun Qәrbdәki müәl-
limlәrinin vә hәmfikirlәrinin dәbdә olan nәzәriyyәsi ilә uzlaşır:
әvvәlcә A.Şenbaxın, qismәn dә Ebermanın, daha sonra isә Şvite-
rinqin vә Kristiansenin60 әsәrlәrindә german ovsunlarını bütövlüklә
vә ya bir çox hallarda orta әsr kilsә mәnşәli latın formulları kimi
izah etmәyә oxşar cәhdlәr göstәrilmişdir.
Tәdqiqatçıların keçmiş mәktәbi bu ovsunlarda Xristos vә
xristian müqәddәslәrinin adını әn qәdim ovsunlardakı (mәsәlәn,
merzeburq adlı ovsun, X әsr) bütpәrәst tanrı adlarının әvәzi kimi
nәzәrdәn keçirirdisә, әn yeni kilsә-xristian nәzәriyyәsinin nüma-
yәndәlәri, hәtta bu bütpәrәst adlarını vә bunlarla bağlı süjetlәri
xristian müqәddәslәrinin vә orta әsr xristian әfsanә obrazlarının
әsl adının sonrakı xalq variantı kimi şәrh etmәyә çalışmışlar. Fin
mәktәbinin әn mәşhur nümayәndәlәrindәn biri, professor Man-
sikka müqayisәli tәdqiqat sahәsindә akademik A.N.Veselovski-
nin vә professor M.İ.Sokolovun mübahisәli fikirlәrini birtәrәfli
şәkildә inkişaf etdirәrәk, hәtta rus ovsunlarının da, bütövlükdә
337
cütlüyü”nü vә skandinav “üç nornu”nu görmәyә dә razıdır, an-
caq onların torpağa tökdüyü süd, hәr halda, tanrı anasının sehrli
südü haqqında xristian nağıllarını tәdqiqata cәlb etmәdәn izah
oluna bilmәz.56
Lakin xarakterik haldır ki, üç sәma qızı (günәş qızı, ay qızı
vә hәr hansısa bir bürc, mәsәlәn, Pleyada qızı) türk vә monqol
xalqlarının “Kalevala” ilә çox yaxın analogiyaları müşahidә edi-
lәn Sibir poetik mifologiyasına yaxşı tanışdır vә öz xarakterinә
görә daha arxaik olan altay, yakut vә buryat-monqolların baha-
dırlıq nağıllarında dәfәlәrlә rast gәlinir. Çox vaxt bu sәma qızla-
rı öldürülmüş bahadırı sağaldan loğman olur.57
Odun әmәlә gәlmәsindәn bәhs edәn ovsun runasında qığılcı-
mı Vyaynyamyoynen vә İlmarinen sehrli şәkildә әldә edirlәr.
Ancaq Prometey kimi mәdәni qәhrәmanlara58 xas olan bu şücaәt
dә, Kronun fikrincә, heç bir mifoloji mәzmuna malik deyil:
Vyaynyamyoynen vә İlmarinen ovsun runalarına epik runalardan
mexaniki alınma vasitәsilә daxil olub, orada tanrı-atanı vә ya
xristian müqәddәslәrini әvәz ediblәr.59
Kronun bu mühakimәsi yenә dә birbaşa onun Qәrbdәki müәl-
limlәrinin vә hәmfikirlәrinin dәbdә olan nәzәriyyәsi ilә uzlaşır:
әvvәlcә A.Şenbaxın, qismәn dә Ebermanın, daha sonra isә Şvite-
rinqin vә Kristiansenin60 әsәrlәrindә german ovsunlarını bütövlüklә
vә ya bir çox hallarda orta әsr kilsә mәnşәli latın formulları kimi
izah etmәyә oxşar cәhdlәr göstәrilmişdir.
Tәdqiqatçıların keçmiş mәktәbi bu ovsunlarda Xristos vә
xristian müqәddәslәrinin adını әn qәdim ovsunlardakı (mәsәlәn,
merzeburq adlı ovsun, X әsr) bütpәrәst tanrı adlarının әvәzi kimi
nәzәrdәn keçirirdisә, әn yeni kilsә-xristian nәzәriyyәsinin nüma-
yәndәlәri, hәtta bu bütpәrәst adlarını vә bunlarla bağlı süjetlәri
xristian müqәddәslәrinin vә orta әsr xristian әfsanә obrazlarının
әsl adının sonrakı xalq variantı kimi şәrh etmәyә çalışmışlar. Fin
mәktәbinin әn mәşhur nümayәndәlәrindәn biri, professor Man-
sikka müqayisәli tәdqiqat sahәsindә akademik A.N.Veselovski-
nin vә professor M.İ.Sokolovun mübahisәli fikirlәrini birtәrәfli
şәkildә inkişaf etdirәrәk, hәtta rus ovsunlarının da, bütövlükdә
337
