Page 335 - jirmunski
P. 335
Xalq qəhrəmanlıq eposu
soyuq cәhәnnәm haqqında orta әsr tәsәvvürlәri”ndәn inkişaf et-
mişdir.47
Kron bu halda da folklorda geniş yayılmış dәniz vә ya enli
çaydan o tәrәfdә, çox vaxt uzaq Şimalda, dünyanın o başındakı
(xüsusilә Sibirin bir çox xalqlarında, mәsәlәn, yakutlarda) “geri-
yә yolu olmayan ölkә” (türk xalqlarının nağıllarında “gedәr-gәl-
mәz”)48 – ölülәr sәltәnәti haqqında tәsәvvürlәrin olduğunu nәzә-
rә almır. Biz yuxarıda altayların “Alıp-Manaş” bahadırlıq nağı-
lında çaydan keçirәn qoca bәrәçi obrazını misal göstәrmişik
(bax: sәh.212). Genetik baxımdan bağlılığı olmasa da, o, yunan-
ların ölüm daşıyıcısı Xaronu xatırladır. Babil eposu Gilqamış
haqqında dastandan (e.ә. III minillik) başlayaraq, bir çox әsatir
vә cәngavәrlik nağıllarında da ölülәr sәltәnәtinә yollanıb sağ-
salamat geri qayıda bilәn әfsanәvi cәngavәr vә ya kahin-şaman-
dan söz açılır. Xristosun günahkarları xilas etmәk üçün cәhәnnә-
mә enmәsi ilә bağlı әsatir (elәcә dә Homerin eposunda Odisse-
yin ölülәr sәltәnәtinә baş çәkmәsi haqqında mәlum hekayәt) bu
qәdim mifoloji süjetin yalnız ayrıca nümunәsidir.
Bir sıra hallarda Kronun әsaslandırması “Kalevala”nın epik
runaları ilә, elә hәmin epos söylәyicilәrinin repertuarında qeydә
alınmış, mәnşәcә orta әsr dini şeirlәri olan xristian әfsanәsi mәz-
munlu, mövzu baxımından analoji runalar arasında aparılan sәthi
müqayisәlәrlә möhkәmlәndirilir. Demәli, Vyaynyamyoynen vә
yoldaşlarının qayıqla Poxyolaya getmәsi haqqında hekayәtin
Xristosun vә apostolların Genisaret gölündә qayıqla getmәsi
haqqında runalarla süjet birliyi ilә yanaşı, bir sıra ortaq motiv vә
hәtta şeirlәri dә var. Xristosun özünә avarlı qayıq düzәltmәsi, bu
qayığın bәzәnmәsi, bayramsayağı geyinib-kecinmiş avarçәkәn-
lәr, gәnc oğlan vә qızlar, coşqun göl sәyahәtinin ayrı-ayrı epi-
zodları, xüsusilә göldә yaşayan İku-turs әjdaha ilә toqquşmanı
(eposda nәhәng durnabalığı ilә toqquşma sәhnәsi dә vardır)49
tәsvir edәn hekayәt dә bunlara aiddir.
Әlbәttә, dini vә dünyәvi mәzmunlu, oxşar mövzuya malik
runalar arasında müәyyәn qarşılıqlı tәsirin mümkünlüyünü inkar
etmәk üçün әsas yoxdur. Lakin göldә yaşayan nәhәng turs obra-
335
soyuq cәhәnnәm haqqında orta әsr tәsәvvürlәri”ndәn inkişaf et-
mişdir.47
Kron bu halda da folklorda geniş yayılmış dәniz vә ya enli
çaydan o tәrәfdә, çox vaxt uzaq Şimalda, dünyanın o başındakı
(xüsusilә Sibirin bir çox xalqlarında, mәsәlәn, yakutlarda) “geri-
yә yolu olmayan ölkә” (türk xalqlarının nağıllarında “gedәr-gәl-
mәz”)48 – ölülәr sәltәnәti haqqında tәsәvvürlәrin olduğunu nәzә-
rә almır. Biz yuxarıda altayların “Alıp-Manaş” bahadırlıq nağı-
lında çaydan keçirәn qoca bәrәçi obrazını misal göstәrmişik
(bax: sәh.212). Genetik baxımdan bağlılığı olmasa da, o, yunan-
ların ölüm daşıyıcısı Xaronu xatırladır. Babil eposu Gilqamış
haqqında dastandan (e.ә. III minillik) başlayaraq, bir çox әsatir
vә cәngavәrlik nağıllarında da ölülәr sәltәnәtinә yollanıb sağ-
salamat geri qayıda bilәn әfsanәvi cәngavәr vә ya kahin-şaman-
dan söz açılır. Xristosun günahkarları xilas etmәk üçün cәhәnnә-
mә enmәsi ilә bağlı әsatir (elәcә dә Homerin eposunda Odisse-
yin ölülәr sәltәnәtinә baş çәkmәsi haqqında mәlum hekayәt) bu
qәdim mifoloji süjetin yalnız ayrıca nümunәsidir.
Bir sıra hallarda Kronun әsaslandırması “Kalevala”nın epik
runaları ilә, elә hәmin epos söylәyicilәrinin repertuarında qeydә
alınmış, mәnşәcә orta әsr dini şeirlәri olan xristian әfsanәsi mәz-
munlu, mövzu baxımından analoji runalar arasında aparılan sәthi
müqayisәlәrlә möhkәmlәndirilir. Demәli, Vyaynyamyoynen vә
yoldaşlarının qayıqla Poxyolaya getmәsi haqqında hekayәtin
Xristosun vә apostolların Genisaret gölündә qayıqla getmәsi
haqqında runalarla süjet birliyi ilә yanaşı, bir sıra ortaq motiv vә
hәtta şeirlәri dә var. Xristosun özünә avarlı qayıq düzәltmәsi, bu
qayığın bәzәnmәsi, bayramsayağı geyinib-kecinmiş avarçәkәn-
lәr, gәnc oğlan vә qızlar, coşqun göl sәyahәtinin ayrı-ayrı epi-
zodları, xüsusilә göldә yaşayan İku-turs әjdaha ilә toqquşmanı
(eposda nәhәng durnabalığı ilә toqquşma sәhnәsi dә vardır)49
tәsvir edәn hekayәt dә bunlara aiddir.
Әlbәttә, dini vә dünyәvi mәzmunlu, oxşar mövzuya malik
runalar arasında müәyyәn qarşılıqlı tәsirin mümkünlüyünü inkar
etmәk üçün әsas yoxdur. Lakin göldә yaşayan nәhәng turs obra-
335
