Page 315 - jirmunski
P. 315
Xalq qəhrəmanlıq eposu
döyüşdә Manas Condoloyu öldürür vә kalmık ordusu qaçmağa
üz tutur. Sonrakı hekayәtlәrdә Coloy vә Manas arasında iki tәk-
bәtәk döyüşdәn söz açılır; sonuncu döyüşdә Manas düşmәninә
qalib gәlib onu öldürür.
Manasın öz atasını kalmık әsirliyindәn xilas etmәsi epizodu
özünün әsas mәzmununa görә Manasın uşaqlığı vә onun ilk qәh-
rәmanlığı haqqında epos hekayәtiylә üst-üstә düşür. Eposda da-
nışılır ki, kalmıklar qırğızları özlәrinә tabe etmiş vә onları әsarәt
altına almışlar, Manasın atası Cakıp vә onun bütün qohum-әqrә-
bası kalmıklara xәrac vermәli olmuşlar. Balaca Manas atasının
sürüsünü aparmağa çalışan zalım kalmıkları öldürüb ilk şücaәti-
ni göstәrir vә xalqını kalmık әsarәtindәn xilas edir.
İkinci epizodda düşmәni, kalmık xanı Coloyun tapşırığı ilә
Manası zәhәrlәmәk cәhdindәn söz açılır. Fulad (vә ya Pulat,
Toxtamışın rәqiblәrindәn biri) xanın dövründә cete tayfasından
Toobay (vә ya Tubay) adlı bir nәfәr kalmıkların tәrәfinә keçir,
kalmıkların dinini qәbul edir vә Coloy öz qızlarından birini ona
әrә verir. Müşavirәdә Coloy öz adamları ilә qәrara gәlir ki, Ma-
nası zәhәrlәmәk üçün Toobayı göndәrsin. Toobay özü ilә beş
kalmık götürür, onların әl-qolunu bağlayıb Manasın yanına gәti-
rir, onların dilini kәsir vә Manası inandırmağa çalışır ki, kalmık
әsirliyindәn güclә qaçıb qurtulub. Manas ona inanır, әmisi Kar-
nasın etirazına baxmayaraq onu qәbul edir. Öz sәdaqәtini sübut
etmәk üçün Manasın әmri ilә Toobay kalmıkların boynunu vu-
rur. Sonra Toobay әmisinin Manasa gәtirdiyi yemәyә zәhәr qat-
mağa nail olur. Cinayәtin üstü açılanda Karnas, xaini ağır edam
cәzasına mәhkum edir. Ancaq Manas zәhәrlәnir, artıq ölüm aya-
ğındadır. Qәhrәmanı yalnız mәnәvi müәllimi şeyx Seyid Cәla-
lәddin sağalda bilir. O, bunu Manasın yuxusuna girmiş müqәd-
dәs Ayxocanın göstәrdiyi müalicәvi vasitәnin kömәyilә edә bilir.
Bu hekayәt Radlovun iki variantda yazıya aldığı (III nәğmә,
1627–2686 misralar vә V nәğmә) vә digәr müasir versiyalarda
mәlum olan “Közkaman vә oğlanlarının sui-qәsdi” epizodu ilә
yaxın uyğunluq tәşkil edir. Manasın atası da Cakıpın qardaşı,
Közkaman lәqәbi almış әmisi Toobay kimi, kalmıkların arasında
315
döyüşdә Manas Condoloyu öldürür vә kalmık ordusu qaçmağa
üz tutur. Sonrakı hekayәtlәrdә Coloy vә Manas arasında iki tәk-
bәtәk döyüşdәn söz açılır; sonuncu döyüşdә Manas düşmәninә
qalib gәlib onu öldürür.
Manasın öz atasını kalmık әsirliyindәn xilas etmәsi epizodu
özünün әsas mәzmununa görә Manasın uşaqlığı vә onun ilk qәh-
rәmanlığı haqqında epos hekayәtiylә üst-üstә düşür. Eposda da-
nışılır ki, kalmıklar qırğızları özlәrinә tabe etmiş vә onları әsarәt
altına almışlar, Manasın atası Cakıp vә onun bütün qohum-әqrә-
bası kalmıklara xәrac vermәli olmuşlar. Balaca Manas atasının
sürüsünü aparmağa çalışan zalım kalmıkları öldürüb ilk şücaәti-
ni göstәrir vә xalqını kalmık әsarәtindәn xilas edir.
İkinci epizodda düşmәni, kalmık xanı Coloyun tapşırığı ilә
Manası zәhәrlәmәk cәhdindәn söz açılır. Fulad (vә ya Pulat,
Toxtamışın rәqiblәrindәn biri) xanın dövründә cete tayfasından
Toobay (vә ya Tubay) adlı bir nәfәr kalmıkların tәrәfinә keçir,
kalmıkların dinini qәbul edir vә Coloy öz qızlarından birini ona
әrә verir. Müşavirәdә Coloy öz adamları ilә qәrara gәlir ki, Ma-
nası zәhәrlәmәk üçün Toobayı göndәrsin. Toobay özü ilә beş
kalmık götürür, onların әl-qolunu bağlayıb Manasın yanına gәti-
rir, onların dilini kәsir vә Manası inandırmağa çalışır ki, kalmık
әsirliyindәn güclә qaçıb qurtulub. Manas ona inanır, әmisi Kar-
nasın etirazına baxmayaraq onu qәbul edir. Öz sәdaqәtini sübut
etmәk üçün Manasın әmri ilә Toobay kalmıkların boynunu vu-
rur. Sonra Toobay әmisinin Manasa gәtirdiyi yemәyә zәhәr qat-
mağa nail olur. Cinayәtin üstü açılanda Karnas, xaini ağır edam
cәzasına mәhkum edir. Ancaq Manas zәhәrlәnir, artıq ölüm aya-
ğındadır. Qәhrәmanı yalnız mәnәvi müәllimi şeyx Seyid Cәla-
lәddin sağalda bilir. O, bunu Manasın yuxusuna girmiş müqәd-
dәs Ayxocanın göstәrdiyi müalicәvi vasitәnin kömәyilә edә bilir.
Bu hekayәt Radlovun iki variantda yazıya aldığı (III nәğmә,
1627–2686 misralar vә V nәğmә) vә digәr müasir versiyalarda
mәlum olan “Közkaman vә oğlanlarının sui-qәsdi” epizodu ilә
yaxın uyğunluq tәşkil edir. Manasın atası da Cakıpın qardaşı,
Közkaman lәqәbi almış әmisi Toobay kimi, kalmıkların arasında
315
