Page 307 - jirmunski
P. 307
Xalq qəhrəmanlıq eposu
“kafir” soydaşlarına qarşı vuruşan, Beycinә aparan yolu Manasa
göstәrәn, doğulanda sehrli formada müsәlman olduğu bildirilәn
mömin qәhrәman, çinli bütpәrәstdir. Orazbakovun variantında
Almambetin hekayәti Manasın elçiliyi vә Koketeyin xeyratı sәh-
nәlәrindәn әvvәldә söylәnir, Almambet burada iştirakçı qismin-
dә çıxış edir. Karalayevin (elәcә dә İssık-Kul mәktәbinin digәr
söylәyicilәrinin) variantında, Böyük yürüş әrәfәsindә, kәşfiyyat
zamanı Mambetin özü öz tarixçәsini Manasa danışır. Bu variant-
lar, elәcә dә Radlovun Orazbakova daha yaxın olan qeydi arasın-
da әhәmiyyәtli fәrqlәr mövcuddur.
Sehrli mayalanma, atanın yaşlı olması, ananın ağır doğuşu,
doğulma vaxtı әlamәtlәr, körpәyә divanә dәrvişin (vә ya Xızır
peyğәmbәrin) ad qoyması, erkәn yaşlarından döyüş şücaәtlәri
göstәrmәsi Almambeti Manasla doğmalaşdıran epik qәhrәmanın
әnәnәvi bioqrafiyasının ümumi xüsusiyyәtlәridir; ancaq burada
onlar “әsl” din uğrunda gәlәcәk mübarizin dünyaya gәlmәsini
xәbәr verәn müsәlman әfsanәsi ruhunda spesifik şәrhini alır. Ka-
ralayevdә Almambetin anası Altınay İslamı gizli şәkildә qәbul
edib. Almambet onun әri çinli Әziz xanın (bütpәrәstin) oğlu de-
yil, anası sehrli surәtdә mәlәkdәn (xuradan) hamilә qalmışdır;
anası yuxuda olanda sonradan Altınayın vә oğlunun himayәdarı
olan ağsaqqallı divanә qoca mәlәyi onun yanına gәtirir. Almam-
betin sehrli mayalanması haqda Karalayevin bu hekayәti, ola bil-
sin ki, İsa (İisus) peyğәmbәrin mәlәk Qavriilin84 (Cәbrayıl) vasi-
tәsilә doğulması haqqında müsәlman әfsanәsi ilә bağlıdır, epik
vә nağıl qәhrәmanının sehrli mayalanması haqqında qәdim moti-
vin müsәlman variantıdır. Karalayevin versiyasının digәr bir ye-
rindә Almambet müqәddәs nurun oğlu adlandırılır. Qәhrәmanın
günәş nurundan doğulması da elә bu sehrli doğuluş motivinin
yayılmış variantlarından biridir.
Almambet artıq ana bәtnindә olanda din qәhrәmanı roluna
“tәyin” edilir: o, cümәyә keçәn gecә, artıq sünnәt edilmiş forma-
da dilindә Mәhәmmәd peyğәmbәrin (vә ya “islam” sözü) adı ilә
doğulur. O doğulanda yetmişgünlük leysan, daşqın vә zәlzәlә ki-
mi qorxulu әlamәtlәr Beycini dağılma tәhlükәsi ilә üz-üzә qo-
307
“kafir” soydaşlarına qarşı vuruşan, Beycinә aparan yolu Manasa
göstәrәn, doğulanda sehrli formada müsәlman olduğu bildirilәn
mömin qәhrәman, çinli bütpәrәstdir. Orazbakovun variantında
Almambetin hekayәti Manasın elçiliyi vә Koketeyin xeyratı sәh-
nәlәrindәn әvvәldә söylәnir, Almambet burada iştirakçı qismin-
dә çıxış edir. Karalayevin (elәcә dә İssık-Kul mәktәbinin digәr
söylәyicilәrinin) variantında, Böyük yürüş әrәfәsindә, kәşfiyyat
zamanı Mambetin özü öz tarixçәsini Manasa danışır. Bu variant-
lar, elәcә dә Radlovun Orazbakova daha yaxın olan qeydi arasın-
da әhәmiyyәtli fәrqlәr mövcuddur.
Sehrli mayalanma, atanın yaşlı olması, ananın ağır doğuşu,
doğulma vaxtı әlamәtlәr, körpәyә divanә dәrvişin (vә ya Xızır
peyğәmbәrin) ad qoyması, erkәn yaşlarından döyüş şücaәtlәri
göstәrmәsi Almambeti Manasla doğmalaşdıran epik qәhrәmanın
әnәnәvi bioqrafiyasının ümumi xüsusiyyәtlәridir; ancaq burada
onlar “әsl” din uğrunda gәlәcәk mübarizin dünyaya gәlmәsini
xәbәr verәn müsәlman әfsanәsi ruhunda spesifik şәrhini alır. Ka-
ralayevdә Almambetin anası Altınay İslamı gizli şәkildә qәbul
edib. Almambet onun әri çinli Әziz xanın (bütpәrәstin) oğlu de-
yil, anası sehrli surәtdә mәlәkdәn (xuradan) hamilә qalmışdır;
anası yuxuda olanda sonradan Altınayın vә oğlunun himayәdarı
olan ağsaqqallı divanә qoca mәlәyi onun yanına gәtirir. Almam-
betin sehrli mayalanması haqda Karalayevin bu hekayәti, ola bil-
sin ki, İsa (İisus) peyğәmbәrin mәlәk Qavriilin84 (Cәbrayıl) vasi-
tәsilә doğulması haqqında müsәlman әfsanәsi ilә bağlıdır, epik
vә nağıl qәhrәmanının sehrli mayalanması haqqında qәdim moti-
vin müsәlman variantıdır. Karalayevin versiyasının digәr bir ye-
rindә Almambet müqәddәs nurun oğlu adlandırılır. Qәhrәmanın
günәş nurundan doğulması da elә bu sehrli doğuluş motivinin
yayılmış variantlarından biridir.
Almambet artıq ana bәtnindә olanda din qәhrәmanı roluna
“tәyin” edilir: o, cümәyә keçәn gecә, artıq sünnәt edilmiş forma-
da dilindә Mәhәmmәd peyğәmbәrin (vә ya “islam” sözü) adı ilә
doğulur. O doğulanda yetmişgünlük leysan, daşqın vә zәlzәlә ki-
mi qorxulu әlamәtlәr Beycini dağılma tәhlükәsi ilә üz-üzә qo-
307
