Page 302 - jirmunski
P. 302
tor Jirmunski
haqqında deyilir ki, o, “cәnnәtin bağlı qapılarını açmışdır”. Ola
bilsin ki, biz burada qәhrәmanın yeraltı dünyaya getmәsi haqqın-
da analoji dastanın islamlaşdırılmış formasını görürük. Digәr,
daha az tanınmış qәhrәman Cüqeryu (vә ya Yuqeryu), Radlovun
qeydinә görә, “ölülәrlә әlaqәyә girirmiş”.70 Radlov onun haqqın-
da bir nәğmә eşitmiş, ancaq nәğmә yazıya alınmamışdır.71 Oroz-
bakov onun adını Koketeyin yas mәrasiminә dәvәt alan xan vә
batırların sırasında qeyd edir. Karalayev bahadır qız Saykal haq-
qında danışır: Manas ilә qız bir-birinә söz verirlәr ki, ölәndәn
sonra o dünyada görüşsünlәr. Manas ölüm ayağında olanda Say-
kalı zorla onun yanına gәtirib qara paltar geymәyә mәcbur edir-
lәr. Bütün bunlar epik әnәnәdә saxlanmış qәdim rәvayәtlәrin qa-
lıqlarıdır vә onları bәzәn söylәyicinin özü dә başa düşmür.
Nağıl cizgilәri Manasın düşmәnlәri – qarınqulu nәhәng Co-
loy, xan arvadı Oronqu, nәhәng qadın Kanışay, bahadır qız Say-
kal, tәpәgöz-sikloplar Malqun, Madıxan vә sehrli atıcı Kococaşa
obrazlarında daha aydın görünür.
Coloyun qarınqululuğu eposda nәhәng düşmәnin adi qro-
tesk-komik xarakteristikasının bir elementidir vә o, xalq nağılla-
rındakı nәhәng adamyeyәnlәri xatırladır. Orozbakov deyir: “O,
bir dәfәyә 6 batman qovrulmuş buğda yeyirdi, odur ki, Coloydan
hәmişә buğda iyi gәlirdi. O, altmış atın qanını birdәfәyә içirdi.
Coloy bax belә nәhәng idi”. Radlovun yazıya aldığı dastan söylә-
yicisi isә deyir: “Yemәk onun aclığını azaltmır, içmәk onun su-
suzluğunu yatırmırdı”.72 Radlovun fikrincә, “qüvvәtli qarınqulu”
Coloy Manasla baş-başa gәlә bilәcәk yeganә layiqli düşmәndir.
Radlov yazır: “Özünün nәhәng bәdәn quruluşuna vә fövqәltәbii
gücünә görә o, “yalnız çox böyük miqdarda yemәk vә içki qәbul
edib özünәmәxsus qaydada yuxuya getdikdәn sonra mәğlub edi-
lә bilәr””.73 Radlov nağıl-qәhrәmanlıq mәzmunlu “Xan Coloy”
epik poemasını yazıya almışdır.74 Bu poema Manas silsilәsi ilә
bağlı deyil, Coloy burada qırğız әnәnәsinә rәğmәn noqaydır vә
onun kalmık düşmәnlәri sırasında Konqrubay, Qaraça vә başqala-
rının adları çәkilir. Poemada türk vә monqol xalqlarının eposun-
da geniş yayılmış bir sıra әnәnәvi süjet elementlәri vardır: ilxının
302
haqqında deyilir ki, o, “cәnnәtin bağlı qapılarını açmışdır”. Ola
bilsin ki, biz burada qәhrәmanın yeraltı dünyaya getmәsi haqqın-
da analoji dastanın islamlaşdırılmış formasını görürük. Digәr,
daha az tanınmış qәhrәman Cüqeryu (vә ya Yuqeryu), Radlovun
qeydinә görә, “ölülәrlә әlaqәyә girirmiş”.70 Radlov onun haqqın-
da bir nәğmә eşitmiş, ancaq nәğmә yazıya alınmamışdır.71 Oroz-
bakov onun adını Koketeyin yas mәrasiminә dәvәt alan xan vә
batırların sırasında qeyd edir. Karalayev bahadır qız Saykal haq-
qında danışır: Manas ilә qız bir-birinә söz verirlәr ki, ölәndәn
sonra o dünyada görüşsünlәr. Manas ölüm ayağında olanda Say-
kalı zorla onun yanına gәtirib qara paltar geymәyә mәcbur edir-
lәr. Bütün bunlar epik әnәnәdә saxlanmış qәdim rәvayәtlәrin qa-
lıqlarıdır vә onları bәzәn söylәyicinin özü dә başa düşmür.
Nağıl cizgilәri Manasın düşmәnlәri – qarınqulu nәhәng Co-
loy, xan arvadı Oronqu, nәhәng qadın Kanışay, bahadır qız Say-
kal, tәpәgöz-sikloplar Malqun, Madıxan vә sehrli atıcı Kococaşa
obrazlarında daha aydın görünür.
Coloyun qarınqululuğu eposda nәhәng düşmәnin adi qro-
tesk-komik xarakteristikasının bir elementidir vә o, xalq nağılla-
rındakı nәhәng adamyeyәnlәri xatırladır. Orozbakov deyir: “O,
bir dәfәyә 6 batman qovrulmuş buğda yeyirdi, odur ki, Coloydan
hәmişә buğda iyi gәlirdi. O, altmış atın qanını birdәfәyә içirdi.
Coloy bax belә nәhәng idi”. Radlovun yazıya aldığı dastan söylә-
yicisi isә deyir: “Yemәk onun aclığını azaltmır, içmәk onun su-
suzluğunu yatırmırdı”.72 Radlovun fikrincә, “qüvvәtli qarınqulu”
Coloy Manasla baş-başa gәlә bilәcәk yeganә layiqli düşmәndir.
Radlov yazır: “Özünün nәhәng bәdәn quruluşuna vә fövqәltәbii
gücünә görә o, “yalnız çox böyük miqdarda yemәk vә içki qәbul
edib özünәmәxsus qaydada yuxuya getdikdәn sonra mәğlub edi-
lә bilәr””.73 Radlov nağıl-qәhrәmanlıq mәzmunlu “Xan Coloy”
epik poemasını yazıya almışdır.74 Bu poema Manas silsilәsi ilә
bağlı deyil, Coloy burada qırğız әnәnәsinә rәğmәn noqaydır vә
onun kalmık düşmәnlәri sırasında Konqrubay, Qaraça vә başqala-
rının adları çәkilir. Poemada türk vә monqol xalqlarının eposun-
da geniş yayılmış bir sıra әnәnәvi süjet elementlәri vardır: ilxının
302
