Page 286 - jirmunski
P. 286
tor Jirmunski
(“bütpәrәstlәr”) dini qarşıdurmasının bәnzәr sübutu vardır vә bu,
orta әsrlәr dini dünyagörüşü üçün xarakterikdir. Başqa tayfalar-
dan olan yadelli işğalçılardan Vәtәni azad etmәk uğrunda müba-
rizә orta әsrlәrdә hakim dini baxışlarda ideoloji nöqteyi-nәzәr-
dәn kafirlәrә – “bütpәrәstlәr”ә qarşı aparılan mübarizә kimi başa
düşülürdü. Kiyev silsilәsindәn olan rus bılinalarında “bütpәrәst”
vә “kafir” “murdar tatarlar”, cәnubi slavyan eposlarında türklәr,
“Sasunlu David”dә isә әrәblәrdir. Qәdim fransız dastanı “Roland
haqqında nәğmә”dә Ronsebal döyüşü fransız cәngavәrlәrinin
mavra – “bütpәrәstlәr”ә qarşı böyük xaç yürüşünә çevrilir vә bu
döyüşdә xristian pәhlәvan Roland öz dininin qurbanı kimi hәlak
olur.
Orozbakovun versiyası, ifaçının xarakterinә uyğun olaraq,
bu yeni ideoloji motivi xüsusilә qabardır. Yeri gәlmişkәn, Radlo-
vun da qeyd etdiyi kimi, qırğız eposunda Manasın yürüşlәrinin
dini, İslama aid dәlili sonrakı süni vә sәthi xarakter daşıyır. Rad-
lov yazırdı: “Din uğrunda bu etik mübarizә motivi ilkin rәvayәt-
lәrә aid deyil vә yalnız ötәn әsrin (yәni XVIII әsr) amansız
müharibәlәrindәn sonra eposa daxil edilib. Yeri gәlmişkәn, bu
müharibәlәr dini müharibәlәr deyildi, ancaq kalmık knyazları vә
çinlilәr öz zülmlәri ilә Mәhәmmәd Peyğәmbәrin dininә sitayiş
edәn qırğızlarda kafirlәrә qarşı dini nifrәt oyatmışdılar. Bu nifrәt
İslam haqqında yalnız qarışıq tәsәvvürlәrә malik olan xalqda bu
günә qәdәr qalmaqdadır vә әsl dindarlar şәhәr sakinlәrini sadәcә
kafir adlandırırlar.14
Bu baxımdan o da әlamәtdardır ki, “qazat” (әrәb sözü olan
“qazavat”dan götürülüb, “kafirlәrә qarşı müqәddәs müharibә”
demәkdir) qırğız manasçıları vә onların dinlәyicilәrindә öz ilkin,
müsәlmanlara xas spesifik mәzmununu kifayәt qәdәr itirib daha
geniş vә ümumi hәrbi yürüş mәnasında işlәnir.15
“Manas” qırğız eposunun yaranma tarixi vә şәraiti, orada әks
olunan tarixi hadisәlәr vә şәxsiyyәtlәr mәsәlәsi çox mürәkkәbdir
vә bizim biliyimizin hazırkı sәviyyәsindә yalnız ilkin mülahizә
kimi nәzәrdәn keçirilә bilәr.16 Hәr bir qәdim xalq eposu kimi, әs-
rlәr boyu әnәnә çәrçivәsindә yeni yaradıcılığa meyilli söylәyici-
286
(“bütpәrәstlәr”) dini qarşıdurmasının bәnzәr sübutu vardır vә bu,
orta әsrlәr dini dünyagörüşü üçün xarakterikdir. Başqa tayfalar-
dan olan yadelli işğalçılardan Vәtәni azad etmәk uğrunda müba-
rizә orta әsrlәrdә hakim dini baxışlarda ideoloji nöqteyi-nәzәr-
dәn kafirlәrә – “bütpәrәstlәr”ә qarşı aparılan mübarizә kimi başa
düşülürdü. Kiyev silsilәsindәn olan rus bılinalarında “bütpәrәst”
vә “kafir” “murdar tatarlar”, cәnubi slavyan eposlarında türklәr,
“Sasunlu David”dә isә әrәblәrdir. Qәdim fransız dastanı “Roland
haqqında nәğmә”dә Ronsebal döyüşü fransız cәngavәrlәrinin
mavra – “bütpәrәstlәr”ә qarşı böyük xaç yürüşünә çevrilir vә bu
döyüşdә xristian pәhlәvan Roland öz dininin qurbanı kimi hәlak
olur.
Orozbakovun versiyası, ifaçının xarakterinә uyğun olaraq,
bu yeni ideoloji motivi xüsusilә qabardır. Yeri gәlmişkәn, Radlo-
vun da qeyd etdiyi kimi, qırğız eposunda Manasın yürüşlәrinin
dini, İslama aid dәlili sonrakı süni vә sәthi xarakter daşıyır. Rad-
lov yazırdı: “Din uğrunda bu etik mübarizә motivi ilkin rәvayәt-
lәrә aid deyil vә yalnız ötәn әsrin (yәni XVIII әsr) amansız
müharibәlәrindәn sonra eposa daxil edilib. Yeri gәlmişkәn, bu
müharibәlәr dini müharibәlәr deyildi, ancaq kalmık knyazları vә
çinlilәr öz zülmlәri ilә Mәhәmmәd Peyğәmbәrin dininә sitayiş
edәn qırğızlarda kafirlәrә qarşı dini nifrәt oyatmışdılar. Bu nifrәt
İslam haqqında yalnız qarışıq tәsәvvürlәrә malik olan xalqda bu
günә qәdәr qalmaqdadır vә әsl dindarlar şәhәr sakinlәrini sadәcә
kafir adlandırırlar.14
Bu baxımdan o da әlamәtdardır ki, “qazat” (әrәb sözü olan
“qazavat”dan götürülüb, “kafirlәrә qarşı müqәddәs müharibә”
demәkdir) qırğız manasçıları vә onların dinlәyicilәrindә öz ilkin,
müsәlmanlara xas spesifik mәzmununu kifayәt qәdәr itirib daha
geniş vә ümumi hәrbi yürüş mәnasında işlәnir.15
“Manas” qırğız eposunun yaranma tarixi vә şәraiti, orada әks
olunan tarixi hadisәlәr vә şәxsiyyәtlәr mәsәlәsi çox mürәkkәbdir
vә bizim biliyimizin hazırkı sәviyyәsindә yalnız ilkin mülahizә
kimi nәzәrdәn keçirilә bilәr.16 Hәr bir qәdim xalq eposu kimi, әs-
rlәr boyu әnәnә çәrçivәsindә yeni yaradıcılığa meyilli söylәyici-
286
