Page 280 - jirmunski
P. 280
tor Jirmunski
man tәsadüfәn ovda olan iki silahdaşı xilas edir, onu vә drujin-
niklәrin meyitlәrini yaxınlıqdakı mağaraya aparırlar. Hakimiyyәt
Talasda qardaşlardan böyüyünün – Koçközün әlinә keçir. Öz
nüfuzunu möhkәmlәndirmәk üçün yeni hökmdar levirat qanunu-
na görә, Manasın guya dul qalmış arvadı ilә evlәnmәk istәyir,
ancaq Kanıkey bu izdivacı qәbul etmir. Manasın bütün ailәsi –
arvadı, bacısı, qoca ata-anası dilәnçi vәziyyәtindә qul kimi yaşa-
mağa başlayırlar, qәsbkarların işkәncә vә tәhqirlәrinә mәruz qa-
lırlar. Kanıkey Manası vә onun silahdaşlarını sağalda bilir. Ma-
nas Talasa qayıdır vә öz hakimiyyәtini bәrpa edir.
Radlovun hәr iki әski qeydlәrindә olduğu kimi, әvvәlcә epik
dastanda qәhrәmanın düşmәnlәri Közkaman vә oğlanları tәrәfin-
dәn öldürülmәsi vә dirilmәsindәn danışılırdı. Orozbakovun ver-
siyasında, bizim ehtimal etdiyimiz köhnә versiyada olduğu kimi,
Manasın silahdaşlarının öldürülmüş kimi tәsvir olunmasına bax-
mayaraq, Manasın yaralanması vә sağalması onun sehrli diril-
mәsi motivini bir qәdәr zәiflәdir. Biz burada türk vә monqol
eposlarının lap arxaik dövrlәrdә kifayәt qәdәr geniş yayılmış qә-
dim nağıl motivlәri ilә rastlaşırıq (altay epik dastanları olan “Al-
tay-Buçay” vә “Koqutey”, buryat dastanı “Alamji mergen”, bir
çox yakut olonxoları vә s.): mәkrli qohumları vә ya düşmәnlәri-
nin, bәzәn etibarsız arvadı, yaxud satqın bacısının iştirakı ilә
öldürülәn qәhrәman ya ona dirilik suyu (vә ya şәfalı mәlhәm)
gәtirәn atı, ya da daha sonrakı dövrdә bacısı vә ya sәdaqәtli arva-
dı tәrәfindәn hәyata qaytarılır. “Közkaman vә oğlanlarının sui-
qәsdi”nin Sibir vә Mәrkәzi Asiyanın türk vә monqol xalqlarının
bir qrup qәhrәmanlıq nağılları arasında süjet oxşarlığı burada
qırğız epos qәhrәmanının adına bağlanmış daha erkәn epik süjet-
lәrdәn birini görmәk zәrurәti yaradır. Bu süjet “Manas” dasta-
nından başqa, Radlovun işlәyib hazırladığı “Xan Coloy” nağılı-
nın köhnә qeyd yazılarında da vardır.
“Böyük yürüş”dәn әvvәlә tәsadüf edәn Manasa qarşı xanla-
rın sui-qәsdi hissәsindә artıq onun qohumları deyil, tamamilә
müstәqil feodal knyazlar, daha dәqiq desәk, onun hakimiyyәti al-
tında birlәşdirilәn tayfa başçıları iştirak edirlәr. Orozbakovun
280
man tәsadüfәn ovda olan iki silahdaşı xilas edir, onu vә drujin-
niklәrin meyitlәrini yaxınlıqdakı mağaraya aparırlar. Hakimiyyәt
Talasda qardaşlardan böyüyünün – Koçközün әlinә keçir. Öz
nüfuzunu möhkәmlәndirmәk üçün yeni hökmdar levirat qanunu-
na görә, Manasın guya dul qalmış arvadı ilә evlәnmәk istәyir,
ancaq Kanıkey bu izdivacı qәbul etmir. Manasın bütün ailәsi –
arvadı, bacısı, qoca ata-anası dilәnçi vәziyyәtindә qul kimi yaşa-
mağa başlayırlar, qәsbkarların işkәncә vә tәhqirlәrinә mәruz qa-
lırlar. Kanıkey Manası vә onun silahdaşlarını sağalda bilir. Ma-
nas Talasa qayıdır vә öz hakimiyyәtini bәrpa edir.
Radlovun hәr iki әski qeydlәrindә olduğu kimi, әvvәlcә epik
dastanda qәhrәmanın düşmәnlәri Közkaman vә oğlanları tәrәfin-
dәn öldürülmәsi vә dirilmәsindәn danışılırdı. Orozbakovun ver-
siyasında, bizim ehtimal etdiyimiz köhnә versiyada olduğu kimi,
Manasın silahdaşlarının öldürülmüş kimi tәsvir olunmasına bax-
mayaraq, Manasın yaralanması vә sağalması onun sehrli diril-
mәsi motivini bir qәdәr zәiflәdir. Biz burada türk vә monqol
eposlarının lap arxaik dövrlәrdә kifayәt qәdәr geniş yayılmış qә-
dim nağıl motivlәri ilә rastlaşırıq (altay epik dastanları olan “Al-
tay-Buçay” vә “Koqutey”, buryat dastanı “Alamji mergen”, bir
çox yakut olonxoları vә s.): mәkrli qohumları vә ya düşmәnlәri-
nin, bәzәn etibarsız arvadı, yaxud satqın bacısının iştirakı ilә
öldürülәn qәhrәman ya ona dirilik suyu (vә ya şәfalı mәlhәm)
gәtirәn atı, ya da daha sonrakı dövrdә bacısı vә ya sәdaqәtli arva-
dı tәrәfindәn hәyata qaytarılır. “Közkaman vә oğlanlarının sui-
qәsdi”nin Sibir vә Mәrkәzi Asiyanın türk vә monqol xalqlarının
bir qrup qәhrәmanlıq nağılları arasında süjet oxşarlığı burada
qırğız epos qәhrәmanının adına bağlanmış daha erkәn epik süjet-
lәrdәn birini görmәk zәrurәti yaradır. Bu süjet “Manas” dasta-
nından başqa, Radlovun işlәyib hazırladığı “Xan Coloy” nağılı-
nın köhnә qeyd yazılarında da vardır.
“Böyük yürüş”dәn әvvәlә tәsadüf edәn Manasa qarşı xanla-
rın sui-qәsdi hissәsindә artıq onun qohumları deyil, tamamilә
müstәqil feodal knyazlar, daha dәqiq desәk, onun hakimiyyәti al-
tında birlәşdirilәn tayfa başçıları iştirak edirlәr. Orozbakovun
280
