Page 277 - jirmunski
P. 277
Xalq qəhrəmanlıq eposu
yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bütün xalqların epik dastanları üçün
qәhrәmanın böyüklәrin belә gücü çatmadığı qәhrәmanlığı etdiyi
vaxt erkәn yeniyetmәlik illәri ilә üst-üstә düşür. Bu vaxtdan eti-
barәn Manasın qırğız xalqını әsarәtdә saxlayan kalmıklar vә çin-
lilәrә qarşı mübarizәsi başlayır. Bu mübarizә Beycinә böyük
yürüş vә Manasın ölümü ilә başa çatır. Düşmәn üzәrindә әldә
edilmiş ilk qәlәbә pәrәn-pәrәn düşmüş qırğız xalqını yenidәn
birlәşdirmәyә vә onun müstәqilliyini qorumağa imkan verir.
Bundan sonra Manasın drujinasının tәklifi ilә qırğızlar gәnc Ma-
nası özlәrinә xan seçirlәr. Bununla da Manasın uşaqlığı bitir.
Manasın Buxaradan olan Tacik xanı Atemirin (vә ya Şah-
Temir) qızı Samrabiqә (Kanıkey) ilә nişanlanması elçiliklә bağlı
epik nümunәlәrdә olduğu kimi baş verir. Manasın elçi göndәril-
miş atası Caqıp uzun-uzadı nәticәsiz axtarışlardan sonra (bu ax-
tarışlar az qala bütün dünyanı әhatә etmişdi) öz oğluna layiq
gözәl bir qız tapır. Atemir öz qızına görә misli görünmәmiş baş-
lıq (kalım) istәyir. Caqıp isә Manasın var-dövlәtini göstәrmәk
üçün Atemirin istәdiyindәn üç dәfә çox mal-qara gәtirir.
Manasın Kanıkeyә elçiliyi Orozbakovun versiyasında o
dövrün әsl müsәlman adәt-әnәnәsi ilә verilmişdir. Elçiliyә qәdәr
Manasın artıq döyüşlәrdә әldә etdiyi (yәni әsir vә ya girov) 2 ar-
vadı var. Onlardan biri kalmık xanı Kayıbın tәkbәtәk döyüşdә
Manas tәrәfindәn mәğlub edilmiş döyüşçü qızı Qarabörük, o bi-
ri isә Manasın mәğlub etdiyi әfqan xanı Şoorukun gözәl qızı
Akılaydır. Türk, xüsusәn dә qırğız eposunda mәğlub edilmiş xa-
nın arvadları vә qızları (tarixdә dә olduğu kimi) qalibin kәnizinә
çevrilir. İndi isә Manas qanuni yolla atasının elçi getdiyi vә adә-
tә görә, başlıqla satın alınmış qız ilә evlәnmәk istәyir. Ancaq
Manasın belә elçiliklә evlәnmәsi, görünür, sonradan әlavә edilib.
Vәlixanovun qeydlәrindәn göründüyü kimi, Manasın toy “yürüşü”
әvvәlcә qәhrәmanlıq xarakteri daşıyırdı vә bu qәhrәmanlıq nәti-
cәsindә o, “xan qızını güclә özünә ram edirdi”10.
Qız, uğrunda silahlı mübarizәnin izlәrinә Radlovun vә Oroz-
bakovun versiyalarında da rast gәlinir. Burada söhbәt Manasla
nişanlısının toy gәrdәyindә apardığı mübarizәdәn gedir vә bu
277
yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bütün xalqların epik dastanları üçün
qәhrәmanın böyüklәrin belә gücü çatmadığı qәhrәmanlığı etdiyi
vaxt erkәn yeniyetmәlik illәri ilә üst-üstә düşür. Bu vaxtdan eti-
barәn Manasın qırğız xalqını әsarәtdә saxlayan kalmıklar vә çin-
lilәrә qarşı mübarizәsi başlayır. Bu mübarizә Beycinә böyük
yürüş vә Manasın ölümü ilә başa çatır. Düşmәn üzәrindә әldә
edilmiş ilk qәlәbә pәrәn-pәrәn düşmüş qırğız xalqını yenidәn
birlәşdirmәyә vә onun müstәqilliyini qorumağa imkan verir.
Bundan sonra Manasın drujinasının tәklifi ilә qırğızlar gәnc Ma-
nası özlәrinә xan seçirlәr. Bununla da Manasın uşaqlığı bitir.
Manasın Buxaradan olan Tacik xanı Atemirin (vә ya Şah-
Temir) qızı Samrabiqә (Kanıkey) ilә nişanlanması elçiliklә bağlı
epik nümunәlәrdә olduğu kimi baş verir. Manasın elçi göndәril-
miş atası Caqıp uzun-uzadı nәticәsiz axtarışlardan sonra (bu ax-
tarışlar az qala bütün dünyanı әhatә etmişdi) öz oğluna layiq
gözәl bir qız tapır. Atemir öz qızına görә misli görünmәmiş baş-
lıq (kalım) istәyir. Caqıp isә Manasın var-dövlәtini göstәrmәk
üçün Atemirin istәdiyindәn üç dәfә çox mal-qara gәtirir.
Manasın Kanıkeyә elçiliyi Orozbakovun versiyasında o
dövrün әsl müsәlman adәt-әnәnәsi ilә verilmişdir. Elçiliyә qәdәr
Manasın artıq döyüşlәrdә әldә etdiyi (yәni әsir vә ya girov) 2 ar-
vadı var. Onlardan biri kalmık xanı Kayıbın tәkbәtәk döyüşdә
Manas tәrәfindәn mәğlub edilmiş döyüşçü qızı Qarabörük, o bi-
ri isә Manasın mәğlub etdiyi әfqan xanı Şoorukun gözәl qızı
Akılaydır. Türk, xüsusәn dә qırğız eposunda mәğlub edilmiş xa-
nın arvadları vә qızları (tarixdә dә olduğu kimi) qalibin kәnizinә
çevrilir. İndi isә Manas qanuni yolla atasının elçi getdiyi vә adә-
tә görә, başlıqla satın alınmış qız ilә evlәnmәk istәyir. Ancaq
Manasın belә elçiliklә evlәnmәsi, görünür, sonradan әlavә edilib.
Vәlixanovun qeydlәrindәn göründüyü kimi, Manasın toy “yürüşü”
әvvәlcә qәhrәmanlıq xarakteri daşıyırdı vә bu qәhrәmanlıq nәti-
cәsindә o, “xan qızını güclә özünә ram edirdi”10.
Qız, uğrunda silahlı mübarizәnin izlәrinә Radlovun vә Oroz-
bakovun versiyalarında da rast gәlinir. Burada söhbәt Manasla
nişanlısının toy gәrdәyindә apardığı mübarizәdәn gedir vә bu
277
