Page 272 - jirmunski
P. 272
tor Jirmunski
V
“MANAS”. EPOPEYANIN YARANMASI VӘ
İNKİŞAFI
Qırğızların “Manas” epopeyası öz möhtәşәmliyinә görә indi-
yәdәk mәlum olan bütün xalq epik dastanlarını geridә qoyur. Ha-
zırda “Manasın” hәr biri 200 000-dәn çox şeiri әhatә edәn iki
bütöv yazılı variantı vardır. Bu variantlardan biri qocaman söylә-
yici “böyük akın” Saqımbay Orozbakova (1867–1930) vә bizim
müasirimiz sayılan ordenli söylәyici Sayakbay Karalayevә (1894-cü
ildә anadan olmuşdur) mәxsusdur. Şәcәrә dövrlәşdirmә prinsi-
pindәn çıxış etsәk, “Manas”a onun oğlu (“Semetey”) vә nәvәsi
haqqında dastanları da aid edә bilәrik. Bu dastanlar Karalayevin
versiyasında 250 000-dәn artıq şeirdәn ibarәtdir. Bütün dastan
sisilәsi daha yığcam şәkildә söylәyici Şapak Pismendiyevdәn
qeydә alınıb: bundan başqa, eposun ayrı-ayrı epizodları digәr
görkәmli manasçılardan (Toqoloq Moldo, Moldobasan Musul-
mankulov vә b.) qeydә alınıb. Bütün bu variantlar Qırğızıstan
Elmlәr Akademiyasının folklor arxivindә saxlanır vә yaxın vaxt-
laradәk hәmin variantların ayrı-ayrı epizodlarının orijinalı yalnız
geniş yayılmış “Manas” seriyasında (1940–42-ci illәrdә 10 bura-
xılış) nәşr edilmişdir. Hazırda Qırğızıstan Elmlәr Akademiyası
Qırğızıstan Sovet Yazıçıları Birliyi ilә birgә iki daha dolğun vә
bәdii cәhәtdәn mükәmmәl versiyalar olan Orozbakov vә Karala-
yevin qarışıq versiyaları әsasında epik trilogiyanın dördcildliyi-
nin nәşrini hәyata keçirir. 1
İnqilaba qәdәr “Manas”ın ilk elmi tәdqiqinә Ç.Ç.Vәlixanov
vә akademik V.V.Radlovun elmi әsәrlәri ilә başlanmışdır. Vәli-
xanovun әsәrlәrinin әsasını eposun süjet xәttinin qısa mәzmunu
tәşkil edir. Alim İssık Kul (1856-cı il) gölü әtrafında qırğızlar
arasında olarkәn bu eposla tanış olmuşdur. Vәlixanovun әsәrlәri-
nә, hәmçinin “Koketeyin yas mәclisi”2 adlı yarımçıq tәrcümә dә
daxildir. Radlovun mәtnlәri alimin 1862–1869-cu illәrdә Sibirә
vә Orta Asiyaya sәfәrlәri zamanı qәlәmә alınmışdır vә epik trilo-
giyanı büsbütün әhatә (cәmi 12 454 şeirin 3 005-i “Semetey” vә
272
V
“MANAS”. EPOPEYANIN YARANMASI VӘ
İNKİŞAFI
Qırğızların “Manas” epopeyası öz möhtәşәmliyinә görә indi-
yәdәk mәlum olan bütün xalq epik dastanlarını geridә qoyur. Ha-
zırda “Manasın” hәr biri 200 000-dәn çox şeiri әhatә edәn iki
bütöv yazılı variantı vardır. Bu variantlardan biri qocaman söylә-
yici “böyük akın” Saqımbay Orozbakova (1867–1930) vә bizim
müasirimiz sayılan ordenli söylәyici Sayakbay Karalayevә (1894-cü
ildә anadan olmuşdur) mәxsusdur. Şәcәrә dövrlәşdirmә prinsi-
pindәn çıxış etsәk, “Manas”a onun oğlu (“Semetey”) vә nәvәsi
haqqında dastanları da aid edә bilәrik. Bu dastanlar Karalayevin
versiyasında 250 000-dәn artıq şeirdәn ibarәtdir. Bütün dastan
sisilәsi daha yığcam şәkildә söylәyici Şapak Pismendiyevdәn
qeydә alınıb: bundan başqa, eposun ayrı-ayrı epizodları digәr
görkәmli manasçılardan (Toqoloq Moldo, Moldobasan Musul-
mankulov vә b.) qeydә alınıb. Bütün bu variantlar Qırğızıstan
Elmlәr Akademiyasının folklor arxivindә saxlanır vә yaxın vaxt-
laradәk hәmin variantların ayrı-ayrı epizodlarının orijinalı yalnız
geniş yayılmış “Manas” seriyasında (1940–42-ci illәrdә 10 bura-
xılış) nәşr edilmişdir. Hazırda Qırğızıstan Elmlәr Akademiyası
Qırğızıstan Sovet Yazıçıları Birliyi ilә birgә iki daha dolğun vә
bәdii cәhәtdәn mükәmmәl versiyalar olan Orozbakov vә Karala-
yevin qarışıq versiyaları әsasında epik trilogiyanın dördcildliyi-
nin nәşrini hәyata keçirir. 1
İnqilaba qәdәr “Manas”ın ilk elmi tәdqiqinә Ç.Ç.Vәlixanov
vә akademik V.V.Radlovun elmi әsәrlәri ilә başlanmışdır. Vәli-
xanovun әsәrlәrinin әsasını eposun süjet xәttinin qısa mәzmunu
tәşkil edir. Alim İssık Kul (1856-cı il) gölü әtrafında qırğızlar
arasında olarkәn bu eposla tanış olmuşdur. Vәlixanovun әsәrlәri-
nә, hәmçinin “Koketeyin yas mәclisi”2 adlı yarımçıq tәrcümә dә
daxildir. Radlovun mәtnlәri alimin 1862–1869-cu illәrdә Sibirә
vә Orta Asiyaya sәfәrlәri zamanı qәlәmә alınmışdır vә epik trilo-
giyanı büsbütün әhatә (cәmi 12 454 şeirin 3 005-i “Semetey” vә
272
