Page 276 - jirmunski
P. 276
tor Jirmunski
larda isә (mәsәlәn, “Әr-Teştük”) bütövlükdә epos ilә yanaşı
söylәnsә dә, hәlә dә ayrı bir dastan kimi ifa olunur. “Manas”ın
Orozbakova mәxsus daha dolğun vә bitkin versiyası, şübhәsiz,
öz miqyasına görә nәhәng, lakin epopeyanın vahid plan üzrә qu-
rulmuş bütün epik әnәnәlәrinin şüurlu şәkildә toplanmasının nә-
ticәsidir.
Manasın epik bioqrafiyasında düzgün yönlәndirmә mәqsәdi-
lә aşağıdakı epizodlar qrupunu qeyd etmәk olar: 1) hәqiqi bio-
qrafik motivlәr (doğulması vә uşaqlığı, nişanlısını alması, ölümü);
2) qohum vә vassalları ilә çәkişmәlәr; 3) dinc hәyatın tәsviri (el
şәnliklәri vә ziyafәtlәr); 4) Manasın yürüşlәri.
1. Manasın doğulmasına vә uşaqlığına hәsr olunmuş hekayәt
әn müxtәlif xalqlara mәxsus epos vә nağıl folklorunda geniş ya-
yılmış әnәnәvi motivlәrdәn ibarәtdir (bax; bu barәdә sәhifә 138).
Qәhrәman övladsızlıqdan utanıb xәcalәt çәkәn yaşlı valideynlә-
rinin duaları ilә sehrli şәkildә doğulur. Valideynlәrin gördüyü
sehrli yuxular vә digәr әlamәtlәr qәhrәmanın doğulacağından
xәbәr verir. Ağır vә davamlı qeyri-tәbii doğulma qeyri-adi
böyüklükdә körpәnin dünyaya gәlmәsiylә müşayiәt olunur. Uşa-
ğın qeyri-adi boyu vә fiziki gücü artıq beşikdә özünü büruzә ve-
rir: gәlәcәk qәhrәman bәlәnmәyә imkan vermir, uşağa baxan bir
neçә dayә onu doydura bilmir. Dәcәlliyi vә hәmyaşıdlarına qarşı
döyüşkәnliyi hәlә uşaq yaşlarından onun gәlәcәk qәhrәmanlığın-
dan xәbәr verir. Manasın epik bioqrafiyasının folklorda geniş ya-
yılmış, xüsusilә dә bir çox türk xalqlarında rast gәlinәn bütün bu
ümumi mәqamları xalq qәhrәmanının xalqın şüurunda epik ideal-
laşdırılmasının vacib elementlәri kimi, güman ki, tәşәkkülünün
әn gec mәrhәlәsindә hәmin bioqrafiyanın tәrkibinә daxil olmuş-
dur.
Türk xalqları eposu üçün tipik olan mәqamlardan biri dә Ma-
nası çoban Oşpurun tәrbiyә etmәsidir. Xan oğlunun sadә adam-
larla dostluğu xalqın tәsәvvüründә xanın xalqa yaxınlığına vә
onun әdalәtliliyinә dәlalәt edir. Gәnc Manas ilk qәhrәmanlığını
(vәhşi kalmıkların öldürülmәsi) Orozbakovun versiyasında doq-
quz yaşında (Radlovun versiyasında 6 yaşında) göstәrir. Artıq
276
larda isә (mәsәlәn, “Әr-Teştük”) bütövlükdә epos ilә yanaşı
söylәnsә dә, hәlә dә ayrı bir dastan kimi ifa olunur. “Manas”ın
Orozbakova mәxsus daha dolğun vә bitkin versiyası, şübhәsiz,
öz miqyasına görә nәhәng, lakin epopeyanın vahid plan üzrә qu-
rulmuş bütün epik әnәnәlәrinin şüurlu şәkildә toplanmasının nә-
ticәsidir.
Manasın epik bioqrafiyasında düzgün yönlәndirmә mәqsәdi-
lә aşağıdakı epizodlar qrupunu qeyd etmәk olar: 1) hәqiqi bio-
qrafik motivlәr (doğulması vә uşaqlığı, nişanlısını alması, ölümü);
2) qohum vә vassalları ilә çәkişmәlәr; 3) dinc hәyatın tәsviri (el
şәnliklәri vә ziyafәtlәr); 4) Manasın yürüşlәri.
1. Manasın doğulmasına vә uşaqlığına hәsr olunmuş hekayәt
әn müxtәlif xalqlara mәxsus epos vә nağıl folklorunda geniş ya-
yılmış әnәnәvi motivlәrdәn ibarәtdir (bax; bu barәdә sәhifә 138).
Qәhrәman övladsızlıqdan utanıb xәcalәt çәkәn yaşlı valideynlә-
rinin duaları ilә sehrli şәkildә doğulur. Valideynlәrin gördüyü
sehrli yuxular vә digәr әlamәtlәr qәhrәmanın doğulacağından
xәbәr verir. Ağır vә davamlı qeyri-tәbii doğulma qeyri-adi
böyüklükdә körpәnin dünyaya gәlmәsiylә müşayiәt olunur. Uşa-
ğın qeyri-adi boyu vә fiziki gücü artıq beşikdә özünü büruzә ve-
rir: gәlәcәk qәhrәman bәlәnmәyә imkan vermir, uşağa baxan bir
neçә dayә onu doydura bilmir. Dәcәlliyi vә hәmyaşıdlarına qarşı
döyüşkәnliyi hәlә uşaq yaşlarından onun gәlәcәk qәhrәmanlığın-
dan xәbәr verir. Manasın epik bioqrafiyasının folklorda geniş ya-
yılmış, xüsusilә dә bir çox türk xalqlarında rast gәlinәn bütün bu
ümumi mәqamları xalq qәhrәmanının xalqın şüurunda epik ideal-
laşdırılmasının vacib elementlәri kimi, güman ki, tәşәkkülünün
әn gec mәrhәlәsindә hәmin bioqrafiyanın tәrkibinә daxil olmuş-
dur.
Türk xalqları eposu üçün tipik olan mәqamlardan biri dә Ma-
nası çoban Oşpurun tәrbiyә etmәsidir. Xan oğlunun sadә adam-
larla dostluğu xalqın tәsәvvüründә xanın xalqa yaxınlığına vә
onun әdalәtliliyinә dәlalәt edir. Gәnc Manas ilk qәhrәmanlığını
(vәhşi kalmıkların öldürülmәsi) Orozbakovun versiyasında doq-
quz yaşında (Radlovun versiyasında 6 yaşında) göstәrir. Artıq
276
