Page 245 - jirmunski
P. 245
Xalq qəhrəmanlıq eposu
mәnzum improvizasiyaları mәnim gözlәrim önündә tәkcә geniş
auditoriyanın deyil, hәtta ayrı-ayrı ciddi vә sәriştәli bilicilәrin dә
heyrәtinә sәbәb olurdu”.25 Y.İsmayılov akının ölümündәn bir az
әvvәl onun xalq yarışlarının uzun illәr iştirakçısı kimi ifadәlәrini
qeydә almışdır: “Tәntәnәli toplantılarda vә ya şәnliklәrdә insan-
ların daxilәn mәnim büdrәyәcәyimә ümid edәrәk mәni gәrgin
aytısa tәhrik etmәlәri vә ya çәtin poetik sınağa çәkmәlәri mәni
daha asan vә sәrbәst improvizә etmәyә sövq edir. Bu, yaradıcı
heysiyyәtimә toxunur vә bu zaman mәnim poetik ilhamım alov-
lanır. Mәni nә qәdәr çox sancsalar, nәğmәm dağ çayının sürәtli
axını kimi daha sәrbәst olur. Belә anlarda mәn bütövlükdә poetik
ilhamın, aramsız fantaziyanın hökmündә oluram”.26
Qırğızlarda aytısın bir növü kimi ifaçıların “alım sabak”
(hәrfi mәnada: nәzmi tut!) adlı dostluq yarışları vardır. V.Vinoq-
radovun dediyinә görә, onun mahiyyәti bundan ibarәtdir: akınlar
“növbә ilә, rәqibin әvvәlki çıxışının mövzusunu inkişaf etdirәrәk
nәzmin ölçüsünü vә qafiyәnin xarakterini pozmadan” deyişirlәr.
V.Vinoqradov 1940-cı ildә Frunze şәhәrindә dahi qırğız akını
Alımkul Usenbayevin vә Cәlilabad әyalәtindәn gәlmiş mәşhur
yerli akın Korqol Dosiyevin belә yaradıcı görüşünün şahidi ol-
muşdur. Qarşılıqlı dost salamlaşmasından sonra akınlar növbә
ilә nәğmә oxumağa başlayırlar. “Deyişәnlәrdәn hәr biri öz iste-
dadını vә qabiliyyәtini, sovet reallığını çox yaxşı bilәn improvi-
zator vә ifaçı olduğunu nümayiş etdirmәli idi. Yarışan akınların
bәdahәtәn çıxışının әsasını kolxoz mövzusu, vәtәnpәrvәr hisslәr,
xalqların dostluğu tәşkil edirdi. Akınlar toplaşanları virtuoz ins-
trumental texnika ilә heyran etmәyә çalışırdılar, Korqol isә din-
lәyicilәrin gülüşünә sәbәb olan qәfil ustalıq fәndlәrinә әl atırdı.
Әslindә, onun әhvali-ruhiyyәsini vә deyişmәyә münasibәtini audi-
toriyanın reaksiyası müәyyәn etmirdi. Dinlәyicilәr hәr şeydәn
öncә onun musiqili-poetik improvizәsini qiymәtlәndirirdilәr. Dә-
rin fikir, onun uğurlu, gözәl poetik ifadә forması, gerçәkçi, sәr-
bәst interpretasiya – bunlar auditoriyada müxtәlif cavab reaksi-
yası doğururdu”.27
İfaçıların deyişmәsi yaxın keçmişlәrә qәdәr türkmәnlәrdә dә
vardı. Mәsәlәn, XVIII әsr türkmәn klassiki Mәhtimqulu ilә şair
245
mәnzum improvizasiyaları mәnim gözlәrim önündә tәkcә geniş
auditoriyanın deyil, hәtta ayrı-ayrı ciddi vә sәriştәli bilicilәrin dә
heyrәtinә sәbәb olurdu”.25 Y.İsmayılov akının ölümündәn bir az
әvvәl onun xalq yarışlarının uzun illәr iştirakçısı kimi ifadәlәrini
qeydә almışdır: “Tәntәnәli toplantılarda vә ya şәnliklәrdә insan-
ların daxilәn mәnim büdrәyәcәyimә ümid edәrәk mәni gәrgin
aytısa tәhrik etmәlәri vә ya çәtin poetik sınağa çәkmәlәri mәni
daha asan vә sәrbәst improvizә etmәyә sövq edir. Bu, yaradıcı
heysiyyәtimә toxunur vә bu zaman mәnim poetik ilhamım alov-
lanır. Mәni nә qәdәr çox sancsalar, nәğmәm dağ çayının sürәtli
axını kimi daha sәrbәst olur. Belә anlarda mәn bütövlükdә poetik
ilhamın, aramsız fantaziyanın hökmündә oluram”.26
Qırğızlarda aytısın bir növü kimi ifaçıların “alım sabak”
(hәrfi mәnada: nәzmi tut!) adlı dostluq yarışları vardır. V.Vinoq-
radovun dediyinә görә, onun mahiyyәti bundan ibarәtdir: akınlar
“növbә ilә, rәqibin әvvәlki çıxışının mövzusunu inkişaf etdirәrәk
nәzmin ölçüsünü vә qafiyәnin xarakterini pozmadan” deyişirlәr.
V.Vinoqradov 1940-cı ildә Frunze şәhәrindә dahi qırğız akını
Alımkul Usenbayevin vә Cәlilabad әyalәtindәn gәlmiş mәşhur
yerli akın Korqol Dosiyevin belә yaradıcı görüşünün şahidi ol-
muşdur. Qarşılıqlı dost salamlaşmasından sonra akınlar növbә
ilә nәğmә oxumağa başlayırlar. “Deyişәnlәrdәn hәr biri öz iste-
dadını vә qabiliyyәtini, sovet reallığını çox yaxşı bilәn improvi-
zator vә ifaçı olduğunu nümayiş etdirmәli idi. Yarışan akınların
bәdahәtәn çıxışının әsasını kolxoz mövzusu, vәtәnpәrvәr hisslәr,
xalqların dostluğu tәşkil edirdi. Akınlar toplaşanları virtuoz ins-
trumental texnika ilә heyran etmәyә çalışırdılar, Korqol isә din-
lәyicilәrin gülüşünә sәbәb olan qәfil ustalıq fәndlәrinә әl atırdı.
Әslindә, onun әhvali-ruhiyyәsini vә deyişmәyә münasibәtini audi-
toriyanın reaksiyası müәyyәn etmirdi. Dinlәyicilәr hәr şeydәn
öncә onun musiqili-poetik improvizәsini qiymәtlәndirirdilәr. Dә-
rin fikir, onun uğurlu, gözәl poetik ifadә forması, gerçәkçi, sәr-
bәst interpretasiya – bunlar auditoriyada müxtәlif cavab reaksi-
yası doğururdu”.27
İfaçıların deyişmәsi yaxın keçmişlәrә qәdәr türkmәnlәrdә dә
vardı. Mәsәlәn, XVIII әsr türkmәn klassiki Mәhtimqulu ilә şair
245
