Page 230 - jirmunski
P. 230
tor Jirmunski
silә feili) qafiyәlәr üstünlük tәşkil edir. Ümumiyyәtlә, yanaşı
misraların tәkrarlanması vә sintaktik paralelizmi vәzn kompozi-
siyasında mühüm yaradıcı rola malikdir, xüsusilә dә şeir tәhki-
yәsinin arxaik formalarında; vurğu daşıyıcısı olan hәr üç söz ya-
naşı misralarda tәkrarlanma vә ya sintaktik paralelizmlә, qafiyә-
lәnәn sonluqlar vә ya alliterasiya ilә bağlı ola bilәr. İlkin olaraq
öz mövqeyindә azad olan son qafiyә tәkrardan sintaktik parale-
lizmә doğru inkişaf edir. Bu baxımdan “Manas” dastanı daha ar-
xaik sәciyyә daşıyır.
Xalq eposu üslubunun әsas xüsusiyyәti tipikliyin fәrdilik
üzәrindә hakim olmasından ibarәtdir. Tipiklәşmәnin istiqamәti
xalq tәfәkkürünün inkişafının dәrәcәsinә, xalq kütlәlәrinin kol-
lektiv bәdii tәcrübәsinә müvafiq olaraq әnәnә tәrәfindәn verilir.
Kollektivlik, әnәnәvilik fәrdiliyin çәrçivәsini müәyyәn edir; ona
görә dә söylәyicinin şәxsi tәşәbbüsü yaranmış әnәnә çәrçivәsin-
dә görünә bilәr.
Bununla bәrabәr, eposda tipiklik normal-mәişәt, bәsit, orta
tipik mәnada yox, xalq tәfәkküründә arzuedilәn ideal anlamında
yaranmış vә sabitlәşmiş normanı ifadә edir. Veselovskinin qeyd
etdiyi kimi, eposun tipik әhәmiyyәtli vә predmetin ideal xüsu-
siyyәtini bildirәn, normaya müvafiq anlamda normal (“ağ palıd-
dan masa, yәni yaxşı, bәrk masa”)83 xarakterli “bәzәkvurma”
epiteti epik әsәrin bütün elementlәrinә aid edilә bilәr. Eposun
mәrkәzi fiquru olan qәhrәman hәmişә bahadırlıq әzәmәti, döyüş
şücaәti, kişilik yaraşığı ilә bağlı xalq idealının tipik daşıyıcısıdır.
Onun şücaәtlәri tipik xarakter daşıyır: onlar xalq tәfәkkürünün
müәyyәnlәşdirdiyi normaya uyğundur vә ona görә dә bәdii mә-
nada әnәnәvi motiv vә süjet sxemlәrindә tәsbit olunur.
Sistemli tәsvirә vә tәsnifata cәlb olunmuş, tarixәn yaranmış
milli versiyalarda epik üslubun әnәnәvi xüsusiyyәtlәri mәhz bu-
na görә belә qabarıq görünür. İctimai gerçәkliyin tipik aspektlә-
rinin yönlәndirdiyi vә xalq tәfәkküründә özünә yer etmiş eposun
mövzuları isә әnәnәvi vә sabitdir: mәsәlәn, bahadırın vәtәnin
müdafiәsinә qalxması vә ya böyük şücaәtlәr göstәrmәklә sevgi-
lisinә qovuşması vә s. Bir çox süjet sxemlәri dә әnәnәvidir: mә-
230
silә feili) qafiyәlәr üstünlük tәşkil edir. Ümumiyyәtlә, yanaşı
misraların tәkrarlanması vә sintaktik paralelizmi vәzn kompozi-
siyasında mühüm yaradıcı rola malikdir, xüsusilә dә şeir tәhki-
yәsinin arxaik formalarında; vurğu daşıyıcısı olan hәr üç söz ya-
naşı misralarda tәkrarlanma vә ya sintaktik paralelizmlә, qafiyә-
lәnәn sonluqlar vә ya alliterasiya ilә bağlı ola bilәr. İlkin olaraq
öz mövqeyindә azad olan son qafiyә tәkrardan sintaktik parale-
lizmә doğru inkişaf edir. Bu baxımdan “Manas” dastanı daha ar-
xaik sәciyyә daşıyır.
Xalq eposu üslubunun әsas xüsusiyyәti tipikliyin fәrdilik
üzәrindә hakim olmasından ibarәtdir. Tipiklәşmәnin istiqamәti
xalq tәfәkkürünün inkişafının dәrәcәsinә, xalq kütlәlәrinin kol-
lektiv bәdii tәcrübәsinә müvafiq olaraq әnәnә tәrәfindәn verilir.
Kollektivlik, әnәnәvilik fәrdiliyin çәrçivәsini müәyyәn edir; ona
görә dә söylәyicinin şәxsi tәşәbbüsü yaranmış әnәnә çәrçivәsin-
dә görünә bilәr.
Bununla bәrabәr, eposda tipiklik normal-mәişәt, bәsit, orta
tipik mәnada yox, xalq tәfәkküründә arzuedilәn ideal anlamında
yaranmış vә sabitlәşmiş normanı ifadә edir. Veselovskinin qeyd
etdiyi kimi, eposun tipik әhәmiyyәtli vә predmetin ideal xüsu-
siyyәtini bildirәn, normaya müvafiq anlamda normal (“ağ palıd-
dan masa, yәni yaxşı, bәrk masa”)83 xarakterli “bәzәkvurma”
epiteti epik әsәrin bütün elementlәrinә aid edilә bilәr. Eposun
mәrkәzi fiquru olan qәhrәman hәmişә bahadırlıq әzәmәti, döyüş
şücaәti, kişilik yaraşığı ilә bağlı xalq idealının tipik daşıyıcısıdır.
Onun şücaәtlәri tipik xarakter daşıyır: onlar xalq tәfәkkürünün
müәyyәnlәşdirdiyi normaya uyğundur vә ona görә dә bәdii mә-
nada әnәnәvi motiv vә süjet sxemlәrindә tәsbit olunur.
Sistemli tәsvirә vә tәsnifata cәlb olunmuş, tarixәn yaranmış
milli versiyalarda epik üslubun әnәnәvi xüsusiyyәtlәri mәhz bu-
na görә belә qabarıq görünür. İctimai gerçәkliyin tipik aspektlә-
rinin yönlәndirdiyi vә xalq tәfәkküründә özünә yer etmiş eposun
mövzuları isә әnәnәvi vә sabitdir: mәsәlәn, bahadırın vәtәnin
müdafiәsinә qalxması vә ya böyük şücaәtlәr göstәrmәklә sevgi-
lisinә qovuşması vә s. Bir çox süjet sxemlәri dә әnәnәvidir: mә-
230
