Page 219 - jirmunski
P. 219
Xalq qəhrəmanlıq eposu
qәhrәmanın didәrgin salınması vә sonradan qayıtması ilә bağlı
әnәnәvi süjetdә әks olunmuşdur.
Bu tarixi hadisәlәr folklor motivlәri ilә örtülmüşdür. Әsas ta-
rixi süjet epik qәhrәmanın qeyri-adi uşaqlığı haqqında hekayәtlә
bağlıdır. Bu tarixçәnin nәsr forması vә çoxvariantlılıq onun son-
radan yarandığını göstәrir.
Qәhrәman kasıblıqla böyüyür, çoban olur. Uşaqlar onu özlә-
rinin şahı seçir. Çәtin mәhkәmә işlәrindә çoban uşağın müdrik
mühakimәlәri xan әyanlarının vә ya Toxtamış xanın özünün diq-
qәtini çәkir, xan onu saraya dәvәt edib özünün yaxın adamı edir.
Belәliklә, Şәrqdә artıq ta qәdimdәn müdrik Vikramadita haq-
qında hind povestindәn, Arci-Borci haqqında monqol vә Süley-
man şah (çar Solomon)65 haqqında qәdim yәhudi (bibliya vә ya
talmud) hekayәtlәrindәn mәlum olan gәzәri dastanlar İdiqenin
üzәrinә köçürülür. Qәrbi Avropada kәndli Sanço Pansonun (qu-
bernator olarkәn) analoji folklor әnәnәsinә dayanan mәhkәmәlә-
rini xatırlamaq lazımdır.
Orta Asiya epik dastanlarının bir çox digәr qәhrәmanları, İdi-
qe kimi öz xalqının gәlәcәk hökmdarları öz uşaqlıq çağlarını bu
vә ya digәr sәbәbdәn çoban ailәsindә keçirirlәr, onun sürüsünü
otarırlar. Epos öz qәhrәmanının obrazında xalq arasından çıxmış,
öz taleyi vә şәxsi xidmәtlәrinә görә xalqa daha yaxın olan sadә
insanı görmәk istәyirdi. İdiqenin qәrarları göstәrir ki, adi uşaq
xanın әyanlarından daha müdrik ola bilәr. Lakin digәr tәrәfdәn,
elә bu epik qәhrәmanın nәcib, hәtta hökmdar sülalәsindәn oldu-
ğu qeyd edilir. Bu “vәrәsәlik hüququ” onun yüksәlişinә haqq qa-
zandırmalı idi.
Bu ziddiyyәt Edigeyin atası Kutlu-Kiya haqqında hekayәtlә
hәll olunur. Hәmin hekayәt feodal dövrünün heç dә az mәşhur
olmayan süjetinin başqa variantıdır. Şahin ovunu idarә edәn Kut-
lu-Kiya öz ailәsi ilә bәrabәr haqsız yerә Toxtamış xan tәrәfindәn
edam edilir. Gәlәcәk qәhrәmanı ölümdәn onun atasının sadiq
dostu (süd qardaşı) xilas edir – beşikdә onu özünün biryaşlı
körpәsi ilә dәyişdirir vә böyütmәk üçün sadә insanlara verir. Be-
lәliklә, epos Edigeyin Toxtamışa qarşı mübarizәsinә qәbilә, nәsil
әdavәti kimi haqq qazandırır.
219
qәhrәmanın didәrgin salınması vә sonradan qayıtması ilә bağlı
әnәnәvi süjetdә әks olunmuşdur.
Bu tarixi hadisәlәr folklor motivlәri ilә örtülmüşdür. Әsas ta-
rixi süjet epik qәhrәmanın qeyri-adi uşaqlığı haqqında hekayәtlә
bağlıdır. Bu tarixçәnin nәsr forması vә çoxvariantlılıq onun son-
radan yarandığını göstәrir.
Qәhrәman kasıblıqla böyüyür, çoban olur. Uşaqlar onu özlә-
rinin şahı seçir. Çәtin mәhkәmә işlәrindә çoban uşağın müdrik
mühakimәlәri xan әyanlarının vә ya Toxtamış xanın özünün diq-
qәtini çәkir, xan onu saraya dәvәt edib özünün yaxın adamı edir.
Belәliklә, Şәrqdә artıq ta qәdimdәn müdrik Vikramadita haq-
qında hind povestindәn, Arci-Borci haqqında monqol vә Süley-
man şah (çar Solomon)65 haqqında qәdim yәhudi (bibliya vә ya
talmud) hekayәtlәrindәn mәlum olan gәzәri dastanlar İdiqenin
üzәrinә köçürülür. Qәrbi Avropada kәndli Sanço Pansonun (qu-
bernator olarkәn) analoji folklor әnәnәsinә dayanan mәhkәmәlә-
rini xatırlamaq lazımdır.
Orta Asiya epik dastanlarının bir çox digәr qәhrәmanları, İdi-
qe kimi öz xalqının gәlәcәk hökmdarları öz uşaqlıq çağlarını bu
vә ya digәr sәbәbdәn çoban ailәsindә keçirirlәr, onun sürüsünü
otarırlar. Epos öz qәhrәmanının obrazında xalq arasından çıxmış,
öz taleyi vә şәxsi xidmәtlәrinә görә xalqa daha yaxın olan sadә
insanı görmәk istәyirdi. İdiqenin qәrarları göstәrir ki, adi uşaq
xanın әyanlarından daha müdrik ola bilәr. Lakin digәr tәrәfdәn,
elә bu epik qәhrәmanın nәcib, hәtta hökmdar sülalәsindәn oldu-
ğu qeyd edilir. Bu “vәrәsәlik hüququ” onun yüksәlişinә haqq qa-
zandırmalı idi.
Bu ziddiyyәt Edigeyin atası Kutlu-Kiya haqqında hekayәtlә
hәll olunur. Hәmin hekayәt feodal dövrünün heç dә az mәşhur
olmayan süjetinin başqa variantıdır. Şahin ovunu idarә edәn Kut-
lu-Kiya öz ailәsi ilә bәrabәr haqsız yerә Toxtamış xan tәrәfindәn
edam edilir. Gәlәcәk qәhrәmanı ölümdәn onun atasının sadiq
dostu (süd qardaşı) xilas edir – beşikdә onu özünün biryaşlı
körpәsi ilә dәyişdirir vә böyütmәk üçün sadә insanlara verir. Be-
lәliklә, epos Edigeyin Toxtamışa qarşı mübarizәsinә qәbilә, nәsil
әdavәti kimi haqq qazandırır.
219
