Page 202 - jirmunski
P. 202
tor Jirmunski
müxtәlif coğrafi bölgәlәrdәn vә müxtәlif söylәyicilәr “mәktәb”in-
dәn toplanaraq yazıya alınmalıdır. Bir süjetin maksimal sayda
variantının bir-biriylә müqayisәsi epik dastanın yaranma tarixi-
ni, onun müәyyәn yer vә zaman şәraitindә, sosial mühitdә dәyi-
şikliklәrini bәrpa etmәyә kömәk edә bilәr.
Ona görә dә hәm epik süjetlәrin, hәm dә onların әn әhәmiy-
yәtli variantlarının tәsadüfi yox, sistematik tәdqiqata cәlb olun-
ması lazımdır. Bu zaman onların coğrafi yayılma rayonları nәzә-
rә alınmalı vә bu tәdqiqatın nәticәlәri coğrafi xәritәdә qeyd edil-
mәldir. Epik süjetlәrin vә variantlarının kartoqrafiyasının yara-
dılması qәdim vә yeni mәdәni axınlarla, rayonların tәsәrrüfat vә
siyasi münasibәtlәri ilә, xalqın vә ölkәnin tarixi ilә bağlı olan
epik dastanların yayılma yollarının öyrәnilmәsinә tәkan verә bi-
lәr. Bir sözlә, qarşımızda real sosial-tarixi әrazi vә mühit çәrçi-
vәsindә xalq yaradıcılığının konkret tarixi hәyatı açılmış olardı.
Orta Asiya xalqlarının epik yaradıcılığına aid әsәrlәrin müәy-
yәn qismi hazırda rus dilinә bәdii tәrcümәlәrdә geniş oxucu
kütlәsinә çatdırılmışdır. Bu tәrcümәlәrin mәdәni rolu danılmaz-
dır: onlar çoxmillәtli sovet poeziyasını vәtәnimizin xalqlarının
canlı sәslәri ilә zәnginlәşdirdi. Bu mәsuliyyәtli işdә çalışan
görkәmli şair-tәrcümәçilәr (L.Penkovski, S.Lipkin, A.Tarkovski,
V.Derjavin vә b.) yüksәk sәviyyәli poetik texnika nümayiş etdir-
mәklә yanaşı, materialın milli özünәmәxsusluğuna, onun mәz-
mun vә bәdii üslubuna da diqqәt göstәrirlәr. Ancaq tәәssüf hissi
ilә qeyd etmәliyik ki, tәrcümә zamanı, bir qayda olaraq, orijinal-
dan yox, digәr nәsr formalı sәtri tәrcümәdәn istifadә edilmişdir.
Orijinalın dili ilә yaradıcı tәmasın olmaması, hәtta әn yaxşı
tәrcümәçilәri belә qeyri-dәqiqliyә, yersiz tәkrarlanma vә sәr-
bәstliyә tәhrik edir. Hәtta bәzәn belә tәrcümәlәr konkret xalqın
dilini, әdәbiyyatını vә mәdәniyyәtini kifayәt qәdәr bilmәmәyin
nәticәsi olaraq tәәssüfdoğuracaq anaxronizmә vә anlaşılmazlığa
aparıb çıxarır. Xüsusilә uğursuz hallarda orijinalla sәrbәst davra-
nış vә zövqsüz “yaradıcılıq yeniliklәri” özünәmәxsus şüurlu sis-
tem sәviyyәsinә qaldırılır.32 Bu çatışmazlıqlar haqqında mәtbuat-
da dәfәlәrlә yazılmışdır.33 Çox istәrdik ki, hәr bir tәrcümәçi üçün
202
müxtәlif coğrafi bölgәlәrdәn vә müxtәlif söylәyicilәr “mәktәb”in-
dәn toplanaraq yazıya alınmalıdır. Bir süjetin maksimal sayda
variantının bir-biriylә müqayisәsi epik dastanın yaranma tarixi-
ni, onun müәyyәn yer vә zaman şәraitindә, sosial mühitdә dәyi-
şikliklәrini bәrpa etmәyә kömәk edә bilәr.
Ona görә dә hәm epik süjetlәrin, hәm dә onların әn әhәmiy-
yәtli variantlarının tәsadüfi yox, sistematik tәdqiqata cәlb olun-
ması lazımdır. Bu zaman onların coğrafi yayılma rayonları nәzә-
rә alınmalı vә bu tәdqiqatın nәticәlәri coğrafi xәritәdә qeyd edil-
mәldir. Epik süjetlәrin vә variantlarının kartoqrafiyasının yara-
dılması qәdim vә yeni mәdәni axınlarla, rayonların tәsәrrüfat vә
siyasi münasibәtlәri ilә, xalqın vә ölkәnin tarixi ilә bağlı olan
epik dastanların yayılma yollarının öyrәnilmәsinә tәkan verә bi-
lәr. Bir sözlә, qarşımızda real sosial-tarixi әrazi vә mühit çәrçi-
vәsindә xalq yaradıcılığının konkret tarixi hәyatı açılmış olardı.
Orta Asiya xalqlarının epik yaradıcılığına aid әsәrlәrin müәy-
yәn qismi hazırda rus dilinә bәdii tәrcümәlәrdә geniş oxucu
kütlәsinә çatdırılmışdır. Bu tәrcümәlәrin mәdәni rolu danılmaz-
dır: onlar çoxmillәtli sovet poeziyasını vәtәnimizin xalqlarının
canlı sәslәri ilә zәnginlәşdirdi. Bu mәsuliyyәtli işdә çalışan
görkәmli şair-tәrcümәçilәr (L.Penkovski, S.Lipkin, A.Tarkovski,
V.Derjavin vә b.) yüksәk sәviyyәli poetik texnika nümayiş etdir-
mәklә yanaşı, materialın milli özünәmәxsusluğuna, onun mәz-
mun vә bәdii üslubuna da diqqәt göstәrirlәr. Ancaq tәәssüf hissi
ilә qeyd etmәliyik ki, tәrcümә zamanı, bir qayda olaraq, orijinal-
dan yox, digәr nәsr formalı sәtri tәrcümәdәn istifadә edilmişdir.
Orijinalın dili ilә yaradıcı tәmasın olmaması, hәtta әn yaxşı
tәrcümәçilәri belә qeyri-dәqiqliyә, yersiz tәkrarlanma vә sәr-
bәstliyә tәhrik edir. Hәtta bәzәn belә tәrcümәlәr konkret xalqın
dilini, әdәbiyyatını vә mәdәniyyәtini kifayәt qәdәr bilmәmәyin
nәticәsi olaraq tәәssüfdoğuracaq anaxronizmә vә anlaşılmazlığa
aparıb çıxarır. Xüsusilә uğursuz hallarda orijinalla sәrbәst davra-
nış vә zövqsüz “yaradıcılıq yeniliklәri” özünәmәxsus şüurlu sis-
tem sәviyyәsinә qaldırılır.32 Bu çatışmazlıqlar haqqında mәtbuat-
da dәfәlәrlә yazılmışdır.33 Çox istәrdik ki, hәr bir tәrcümәçi üçün
202
