Page 14 - jirmunski
P. 14
tor Jirmunski
ğunluqlarına tabe olub. Qәdim tarixi vә mәdәni әlaqәlәr hәmin
әdәbiyyatlar arasında kifayәt qәdәr böyük qarşılıqlı tәsirlәri şәrt-
lәndirir. Baxmayaraq ki, bu tәsirlәr Avropa әdәbiyyatları arasın-
dakı qarşılıqlı tәsirlәrdәn nisbәtәn az intensiv olub.
Cәhalәtin tüğyan etdiyi zamanlarda, “insan cәmiyyәtinin
uşaqlıq” (Marks) çağlarında yaranmış vә inkişaf edәrәk sinfi
quldarlıq vә ya feodal cәmiyyәtinin ilkin mәrhәlәlәrindә forma-
laşmış qәhrәmanlıq eposunda (Homerin eposu, german drujina
vә alman feodal eposu, fransız vә ispan epik poemaları, rus bıli-
naları, cәnubi slavyan “yunak nәğmәlәri”, türk vә monqol xalq-
larının qәhrәmanlıq dastanları, Şimali Qafqaz xalqlarının nartlar
haqqında epik dastanları vә karel-fin “Kalevala”sı) tәdqiqatçıla-
rın dәfәlәrlә qeyd etdiyi kimi, әhәmiyyәtli oxşarlıqları üzә çıxır.
Bu oxşarlıqlar müxtәlif tarixi mәrhәlәlәri vә xalq epik yaradıcı-
lığının özünәmәxsus milli formalarını tәmsil edir.
Öncә bu oxşarlığı hind-Avropa xalqlarının daha dar çәrçivә-
sindә, bu dil qrupuna daxil olan bütün xalqların ümumi mirası
kimi “qәdim ari” miflәrinin vә epik dastanlarının ümumi mәnşә-
yi ilә izah etmәyә çalışırdılar. Ancaq әslindә, rus bılinası ilә türk
vә ya monqol eposları (mәsәlәn, qazax qәhrәmanlıq nәğmәlәri
vә ya kalmıkların “Canqarnamә”si) arasındakı oxşarlıq heç dә
rus bılina eposları ilә german eposu arasındakı oxşarlıqdan az
әhәmiyyәtli deyil.
Sonralar “alınma fәrziyyәsi” geniş yayıldı: german vә kelt
eposları (qәdim irland epik saqaları)9 arasındakı analogiyaları
nәzәrdә tutaraq “Kalevala” süjetinin skandinav mәnbәlәrindәn10,
fransız vә ispan eposlarının frankların vә vestqotların әvvәllәr
itirilmiş german nәğmәlәrindәn,11 rus dastanlarının isә Şәrqin,
türk-monqol12 vә ya İran13 epik dastanlarından bәhrәlәndiyini
göstәrәn bir sıra tәdqiqat işlәri mövcuddur.
Әksәr hallarda bu yaxınlıqlar son dәrәcә kortәbii vә qeyri-
dәqiqdir. Onlar oxşarlıqları yox, yalnız oxşarlıqların kölgәsini
üzә çıxarır: bunu, mәsәlәn, Veselovskinin “Süjetlәrin poetika-
sı”nda14 şәrh etdiyi Simmerin kelt-german etüdlәrindә vә xüsu-
sәn Q.N.Potaninin hәlә müәllifin sağlığında daha ciddi bir mәk-
14
ğunluqlarına tabe olub. Qәdim tarixi vә mәdәni әlaqәlәr hәmin
әdәbiyyatlar arasında kifayәt qәdәr böyük qarşılıqlı tәsirlәri şәrt-
lәndirir. Baxmayaraq ki, bu tәsirlәr Avropa әdәbiyyatları arasın-
dakı qarşılıqlı tәsirlәrdәn nisbәtәn az intensiv olub.
Cәhalәtin tüğyan etdiyi zamanlarda, “insan cәmiyyәtinin
uşaqlıq” (Marks) çağlarında yaranmış vә inkişaf edәrәk sinfi
quldarlıq vә ya feodal cәmiyyәtinin ilkin mәrhәlәlәrindә forma-
laşmış qәhrәmanlıq eposunda (Homerin eposu, german drujina
vә alman feodal eposu, fransız vә ispan epik poemaları, rus bıli-
naları, cәnubi slavyan “yunak nәğmәlәri”, türk vә monqol xalq-
larının qәhrәmanlıq dastanları, Şimali Qafqaz xalqlarının nartlar
haqqında epik dastanları vә karel-fin “Kalevala”sı) tәdqiqatçıla-
rın dәfәlәrlә qeyd etdiyi kimi, әhәmiyyәtli oxşarlıqları üzә çıxır.
Bu oxşarlıqlar müxtәlif tarixi mәrhәlәlәri vә xalq epik yaradıcı-
lığının özünәmәxsus milli formalarını tәmsil edir.
Öncә bu oxşarlığı hind-Avropa xalqlarının daha dar çәrçivә-
sindә, bu dil qrupuna daxil olan bütün xalqların ümumi mirası
kimi “qәdim ari” miflәrinin vә epik dastanlarının ümumi mәnşә-
yi ilә izah etmәyә çalışırdılar. Ancaq әslindә, rus bılinası ilә türk
vә ya monqol eposları (mәsәlәn, qazax qәhrәmanlıq nәğmәlәri
vә ya kalmıkların “Canqarnamә”si) arasındakı oxşarlıq heç dә
rus bılina eposları ilә german eposu arasındakı oxşarlıqdan az
әhәmiyyәtli deyil.
Sonralar “alınma fәrziyyәsi” geniş yayıldı: german vә kelt
eposları (qәdim irland epik saqaları)9 arasındakı analogiyaları
nәzәrdә tutaraq “Kalevala” süjetinin skandinav mәnbәlәrindәn10,
fransız vә ispan eposlarının frankların vә vestqotların әvvәllәr
itirilmiş german nәğmәlәrindәn,11 rus dastanlarının isә Şәrqin,
türk-monqol12 vә ya İran13 epik dastanlarından bәhrәlәndiyini
göstәrәn bir sıra tәdqiqat işlәri mövcuddur.
Әksәr hallarda bu yaxınlıqlar son dәrәcә kortәbii vә qeyri-
dәqiqdir. Onlar oxşarlıqları yox, yalnız oxşarlıqların kölgәsini
üzә çıxarır: bunu, mәsәlәn, Veselovskinin “Süjetlәrin poetika-
sı”nda14 şәrh etdiyi Simmerin kelt-german etüdlәrindә vә xüsu-
sәn Q.N.Potaninin hәlә müәllifin sağlığında daha ciddi bir mәk-
14
