Page 136 - jirmunski
P. 136
tor Jirmunski
maqda müdrik insan lazım olduqda o da hәbsdәn azad oluna bi-
lәr. Ancaq bütün mәnalarda, Akir haqqında hekayәt tipoloji cә-
hәtdәn müqayisә oluna bilәcәk ilkin şәraitә malikdir (hökmdarın
sağ әli olan adamın әdalәtsiz ittiham edilmәsi vә s.), lakin müdrik
haqqında ibrәtli Şәrq hekayәti vә bahadırın döyüş şücaәtlәri haq-
qında rәvayәt o qәdәr fәrqlidir ki, bunlar arasında genetik әlaqә-
nin olması haqda müddәa tәrәfimizdәn tamamilә sübuta yetiril-
mәmiş sayılır.183
2. Yadelli gözәlin qәhrәmanı әsirlikdәn xilas etmәsi (düşmәn
xanının vә ya zindan gözәtçisinin qızı vә ya arvadı tәrәfindәn).
Müq. et: “Marko vә әrәb kralının qızı” (Vuk, II, № 63);
“Marko Kraleviç azas zindanında” (Vuk, II. № 64)184 vә s.; Bir
çox nәğmәlәr vardır ki, burada bu әsas motiv әlavә cizgilәrlә qә-
lizlәşdirilib, biz bunların üzәrindә әtraflı dayanmayacağıq (mә-
sәlәn: Vuk, II, № 94, “Ropstvo i jenidba Jakşiça Stepana”; Vuk, III,
№ 24, “Jenidba Stojana Jankoviça” vә s.).185
Xüsusi araşdırmada186 Xalanski Markın azad olunması haq-
qında nәğmәni Bova haqqında fransız-italyan romanının epizodu
ilә yaxınlaşdırmağa cәhd etmişdi. Burada da sarasin sultanının
qızı Malqariya xristian cәngavәrinә vurulur, zindanda onun yanı-
na gәlir, müsәlmanlığı qәbul etdiyi tәdqirdә onu әsirlikdәn xilas
edәcәyini bildirir. Bova qәtiyyәtlә imtina edir, zindanda köhnә
qılıncını tapıb gözәtçilәri öldürür vә әsirlikdәn qaçır.
Banaşeviç dә belә hesab edir ki, bu süjet cәnubi slavyan nәğ-
mәlәrinә qәdim fransız eposundan daxil olmuşdur. O, hәm fran-
sız epik poemalarının (“İ Real idi Francia”) italyan nәsr variant-
larından – Fioravante vә Dusolina, Rinaldo vә Fiorita, hәm dә
fransız orijinallarından – Qi de Burqon vә Floripas (“Fyerabras”-
), Eli vә Rozamonda (“Eli de Sen-Jil”) vә s. misallar gәtirir.187
Әslindә isә misalların sayını çoxaltmaq da olar.
“Dәbdә olan” bu süjet daha әvvәllәr Qәrbdә Kretyen de Trua-
nın (1170) mәnzum cәngavәrlik romanı “Lanselot”da, özü dә iki
epizodda qeydә alınmışdır. Düşmәni Meleaqanın xaincәsinә әsir
götürdüyü Lanselot qәsrin bürcündә saxlanır, buradan onu zin-
dan gözәtçisinin cәngavәrә aşiq olan arvadı xilas edir: o, turnirdә
136
maqda müdrik insan lazım olduqda o da hәbsdәn azad oluna bi-
lәr. Ancaq bütün mәnalarda, Akir haqqında hekayәt tipoloji cә-
hәtdәn müqayisә oluna bilәcәk ilkin şәraitә malikdir (hökmdarın
sağ әli olan adamın әdalәtsiz ittiham edilmәsi vә s.), lakin müdrik
haqqında ibrәtli Şәrq hekayәti vә bahadırın döyüş şücaәtlәri haq-
qında rәvayәt o qәdәr fәrqlidir ki, bunlar arasında genetik әlaqә-
nin olması haqda müddәa tәrәfimizdәn tamamilә sübuta yetiril-
mәmiş sayılır.183
2. Yadelli gözәlin qәhrәmanı әsirlikdәn xilas etmәsi (düşmәn
xanının vә ya zindan gözәtçisinin qızı vә ya arvadı tәrәfindәn).
Müq. et: “Marko vә әrәb kralının qızı” (Vuk, II, № 63);
“Marko Kraleviç azas zindanında” (Vuk, II. № 64)184 vә s.; Bir
çox nәğmәlәr vardır ki, burada bu әsas motiv әlavә cizgilәrlә qә-
lizlәşdirilib, biz bunların üzәrindә әtraflı dayanmayacağıq (mә-
sәlәn: Vuk, II, № 94, “Ropstvo i jenidba Jakşiça Stepana”; Vuk, III,
№ 24, “Jenidba Stojana Jankoviça” vә s.).185
Xüsusi araşdırmada186 Xalanski Markın azad olunması haq-
qında nәğmәni Bova haqqında fransız-italyan romanının epizodu
ilә yaxınlaşdırmağa cәhd etmişdi. Burada da sarasin sultanının
qızı Malqariya xristian cәngavәrinә vurulur, zindanda onun yanı-
na gәlir, müsәlmanlığı qәbul etdiyi tәdqirdә onu әsirlikdәn xilas
edәcәyini bildirir. Bova qәtiyyәtlә imtina edir, zindanda köhnә
qılıncını tapıb gözәtçilәri öldürür vә әsirlikdәn qaçır.
Banaşeviç dә belә hesab edir ki, bu süjet cәnubi slavyan nәğ-
mәlәrinә qәdim fransız eposundan daxil olmuşdur. O, hәm fran-
sız epik poemalarının (“İ Real idi Francia”) italyan nәsr variant-
larından – Fioravante vә Dusolina, Rinaldo vә Fiorita, hәm dә
fransız orijinallarından – Qi de Burqon vә Floripas (“Fyerabras”-
), Eli vә Rozamonda (“Eli de Sen-Jil”) vә s. misallar gәtirir.187
Әslindә isә misalların sayını çoxaltmaq da olar.
“Dәbdә olan” bu süjet daha әvvәllәr Qәrbdә Kretyen de Trua-
nın (1170) mәnzum cәngavәrlik romanı “Lanselot”da, özü dә iki
epizodda qeydә alınmışdır. Düşmәni Meleaqanın xaincәsinә әsir
götürdüyü Lanselot qәsrin bürcündә saxlanır, buradan onu zin-
dan gözәtçisinin cәngavәrә aşiq olan arvadı xilas edir: o, turnirdә
136
