Page 117 - jirmunski
P. 117
Xalq qəhrəmanlıq eposu
Belә hallarda, eynilә Ziqfrid-elçi haqqında dastanda vә ilkin
olaraq, yәqin ki, sözügedәn Oğuz dastanı “Bamsı Beyrәk”dә ol-
duğu kimi, bahadır qızın әldә edilmәsi qızla adaxlılar arasında
döyüş yarışları ilә müşayiәt olunan elçilik formasını alır. Buryat-
monqol epik “uliger”lәrindә dә oxşar hal müşahidә olunur. Onla-
rın qadın qәhrәmanları, adәtәn yaşıl ipәk xalatlar geymiş, yay-
ox, nizә vә s. ilә silahlanmış ilahi qızlardır (daginyalar). Döyüşkәn
daginyalardan biri belә deyir: “Mәn o adama әrә gedәcәyәm ki,
o, mәni üç yarışda mәğlub etsin”.123
Digәr çoxsaylı hallarda tәkbәtәk döyüş açıq meydanda baş
verir, bahadırın mәğlub etdiyi gözәl hәrbi qәnimәt kimi elә o, dә-
qiqә dә onun sevimlisinә çevrilir – Digenis Akritin mәğlub etdi-
yi amazonka Maksimo kimi.124 Әksәr hallarda biz qadının yalnız
onu döyüşdә mәğlub edәn adama әrә gedәcәyini bәyan etmәsi-
nin şahidi oluruq. Ermәni eposunda Xandit öz qalibi Sasunlu Da-
vidә deyir: “Kim mәnim kürәyimi yerә vursa, ona da әrә gedәcә-
yәm. Bu gün sәn mәnimlә gülәşdin, kürәyimi yerә vurdun. Bu
gündәn sәnin arvadınam. Mәni hara istәyirsәn, apar”.125 Frinqsin
“Min bir gecә”dәn gәtirdiyi misallarda bu formul dәfәlәrlә tәk-
rarlanır: “And vermişәm, yalnız o adamla nişanlanacağam ki, o,
mәni gülәşdә mәğlub etsin”.126 Bunlara Cәnubi Sibir vә Mәrkәzi
Asiya türk vә monqol xalqlarının bahadırlıq nağıllarında, digәr
etnik vә mәdәni areallarında da rast gәlinir (qazaxlarda, şorlarda,
xakaslarda vә s.). Bu baxımdan, “Talaspay-mergen” qazax nağılı
ilә qarşılaşdırmalar aparmaq olar: burada döyüşkәn qız әvvәlcә
bahadıra ox atır, sonra isә ona gülәşmәyi tәklif edir: “Mәni mәğ-
lub etsәn, sәnә әrә gәlәcәyәm”.127
Rus bılinasında Dunaya mәğlub olmuş bahadır Nastasya da
oxşar tәrzdә öz qalibinә deyir (Kirşa Danilov, № 11):
Atamın, ağamın izniylә,
Tәkbәtәk döyüşdә kim mәnә qalib gәlsә,
Mәn qızcığaz ona әrә gedәrәm.
“İlya vә Sokolnik” bılinasında bu qәdim mövzu sonrakı
dövrün tәsәvvürlәrinә uyğunlaşdırılmış, bu bılinada ata ilә oğul
117
Belә hallarda, eynilә Ziqfrid-elçi haqqında dastanda vә ilkin
olaraq, yәqin ki, sözügedәn Oğuz dastanı “Bamsı Beyrәk”dә ol-
duğu kimi, bahadır qızın әldә edilmәsi qızla adaxlılar arasında
döyüş yarışları ilә müşayiәt olunan elçilik formasını alır. Buryat-
monqol epik “uliger”lәrindә dә oxşar hal müşahidә olunur. Onla-
rın qadın qәhrәmanları, adәtәn yaşıl ipәk xalatlar geymiş, yay-
ox, nizә vә s. ilә silahlanmış ilahi qızlardır (daginyalar). Döyüşkәn
daginyalardan biri belә deyir: “Mәn o adama әrә gedәcәyәm ki,
o, mәni üç yarışda mәğlub etsin”.123
Digәr çoxsaylı hallarda tәkbәtәk döyüş açıq meydanda baş
verir, bahadırın mәğlub etdiyi gözәl hәrbi qәnimәt kimi elә o, dә-
qiqә dә onun sevimlisinә çevrilir – Digenis Akritin mәğlub etdi-
yi amazonka Maksimo kimi.124 Әksәr hallarda biz qadının yalnız
onu döyüşdә mәğlub edәn adama әrә gedәcәyini bәyan etmәsi-
nin şahidi oluruq. Ermәni eposunda Xandit öz qalibi Sasunlu Da-
vidә deyir: “Kim mәnim kürәyimi yerә vursa, ona da әrә gedәcә-
yәm. Bu gün sәn mәnimlә gülәşdin, kürәyimi yerә vurdun. Bu
gündәn sәnin arvadınam. Mәni hara istәyirsәn, apar”.125 Frinqsin
“Min bir gecә”dәn gәtirdiyi misallarda bu formul dәfәlәrlә tәk-
rarlanır: “And vermişәm, yalnız o adamla nişanlanacağam ki, o,
mәni gülәşdә mәğlub etsin”.126 Bunlara Cәnubi Sibir vә Mәrkәzi
Asiya türk vә monqol xalqlarının bahadırlıq nağıllarında, digәr
etnik vә mәdәni areallarında da rast gәlinir (qazaxlarda, şorlarda,
xakaslarda vә s.). Bu baxımdan, “Talaspay-mergen” qazax nağılı
ilә qarşılaşdırmalar aparmaq olar: burada döyüşkәn qız әvvәlcә
bahadıra ox atır, sonra isә ona gülәşmәyi tәklif edir: “Mәni mәğ-
lub etsәn, sәnә әrә gәlәcәyәm”.127
Rus bılinasında Dunaya mәğlub olmuş bahadır Nastasya da
oxşar tәrzdә öz qalibinә deyir (Kirşa Danilov, № 11):
Atamın, ağamın izniylә,
Tәkbәtәk döyüşdә kim mәnә qalib gәlsә,
Mәn qızcığaz ona әrә gedәrәm.
“İlya vә Sokolnik” bılinasında bu qәdim mövzu sonrakı
dövrün tәsәvvürlәrinә uyğunlaşdırılmış, bu bılinada ata ilә oğul
117
